پنجابی سبھیاچار - جان پہچان
؛ ؛ سبھیاچار لوک سموہ دوارا سرجی وشیش جیون جاچ دا ناں ہے۔ پسو جیون توں اگانھ لنگھ منکھ اپنیاں اندرونی کرتاری شکتیاں نوں پرگٹ کرن تے ویونتن لئی سبھیاچار سرجدا ہے۔ من، سریر اتے آتما دی اکسرتا پیدا کردیاں بنیادی منکھی لوڑاں نوں پورا کرنا اتے نال ہی منکھ دیاں نجی اتے سموہک سمبھاوناواں نوں پرپھلت کرنا سبھیاچار دا مکھ لکش ہندا ہے۔ وشیش بھوگولک خطے دیاں پدارتھک، قدرتی اتے موسمی پرستھتیاں مطابق لوک زندگی دے نکے توں نکے پکھ توں لے کے وڈے توں وڈے منورتھ لئی بڑا ون-سونا سبھیاچارک پربندھ اساردے آئے ہن۔ سبھیاچار اک گتی شیل ورتارا ہے۔ پدارتھک، راجسی اتے ہور بدلاو اس وچّ تبدیلی لیاؤندے رہندے ہن۔ پنجابی سبھیاچار دا اصل سروپ وی اس گتیشلتا وچوں پچھانن دی لوڑ ہے۔ بہتی وار اسیں اگیانتا وسّ پراچینتا نوں ہی سبھیاچار منن-مناؤن دا یتن کردے ہاں۔ واستو وچّ سبھیاچار سچی اتے سچی، وڈیری اتے سوجھ بھری شخصیت سرجن لئی منکھاں ولوں اساریا گیا اک سانجھا پربندھ ہے۔ اسے لوڑ ہت گھر، پریوار، بھائی چارا، رشتہ - ناطہ پربندھ، ویاہ - پربندھ، ریتی - رواج، وشواس، قیمتاں، پرتمان، قلعواں، پہراوا، ہار-شنگار، لوکدھارا اتے اجہیاں ہور ونگیاں دی سرجنا ہندی آئی ہے۔ ایہہ سبھ سرجناواں منکھ نوں پسوپونے توں اپر اٹھا کے اسارو اتے سچارو منکھ بنن-بناؤن لئی سرجے گئے وسیلے ہن۔
پنجابی سبھیاچار: اتہاسک پچھوکڑ
؛ ؛ پنجابی سبھیاچار پنجاب دے بھوگولک خطے دی پیداوار ہے۔ پنجاب دی بھوگولک حدبندی لگاتر بدلدی آئی ہے۔ اسے کرکے اجوکا پنجاب اک راجسی اکائی تاں ہے پر اس نوں سمپورن سبھیاچارک خطے وجوں پروان نہیں کر سکدے، کیونکی پنجابی سبھیاچار اتے پنجابی بھاشا پکھوں بہت سارے علاقے اجوکے پنجاب توں باہر وی ہن۔ واستو وچّ پنجاب پنجابی بولدے سانجھے ورثے دے لوکاں دے سانجھے جیون ڈھنگ، وکھری سریرک اتے منوبنتر دا سوچک ہے۔ 
پنجاب دی بھوگولک ستھتی اجیہی ہے کہ ایہہ پراچین زمانے توں تھل راہیں بھارت نوں دکھن-پچھمی رستیوں ہور ملکاں نال جوڑن والا رہا ہے۔ اسے کرکے پنجاب نوں بھارت دا پرویش-دواریش کیہا جاندا رہا ہے۔ پہلے زمانیاں وچّ جنے وی لوک جاں حملہ آور بھارت ولّ آئے اوہ پنجاب وچوں ہی لنگھے۔ اس کرکے پنجاب وچّ یدھاں، مار-دھاڑاں اتے پرسپر سہچار دے انوکھے نمونے ملدے ہن۔ ایہہ اصل وچّ وبھنّ نسلاں، جاتاں، دھرماں دی سمیل بھومی ہے۔ اسے کرکے پنجابی سبھیاچار دے کجھ کیندری پکھ ہور سبھیاچاراں نالوں مولوں وکھرے ہن۔ پنجاب دی زرخیز اتے میدانی زمین، جیون-انوکول سہندا گرم تے تر جلوایو اتے ہمالہ پربت توں وہندے دریاواں دی قدرتی نیامت نے اس حسین زمین نوں پراچین زمانے توں ہی منکھی وسوں لئی بہت انوکول بنائی رکھیا ہے۔ پرانی-جیونی دیاں مول لوڑاں سہجے ہی پراپت ہو جان کارن اتھے منکھ ہزاراں سالاں توں وسدا آ رہا ہے۔ لگاتار اتھل-پتھل اتے تباہی دے باو جود ایہہ خطہ آباد رہا ہے۔ اسے کرکے ہی سبھیاچار وگیانی پنجاب نوں سبھیاچار دا پنگھوڑا ہون دا مان دندے ہن۔
؛ ؛
اتہاسک درشٹی توں پوربلے سبھیاچار دے پرمان اس دھرتی توں ملدے ہن، جو لگ-پگ دس ہزار سال توں وی پرانے ہون دا انومان ہے۔ اس توں بعد سپت سندھو سبھیتا دے ناں نال جانی جاندی اتی وکست شہری سبھیتا وی اسے دھرتی اتے سرجی گئی۔ سپت سندھو سبھیتا دے پراچین نمونے مئنجودڑو، ہڑپا، سنگھول اتے ڈھولباہا آدی تھانواں توں کیتی خدائی توں پراپت ہوئے ہن۔ اس نوں ہڑپا سبھیاچار وی کیہا جاندا ہے۔ گلیاں، گھراں، اشنان-گھرانن آدی دی نشچت ویونت توں ایہہ پرمان ملدے ہن کہ ایہہ سبھیتا اس زمانے دے حساب نال بہت وکست سی۔ آریہ لوکاں نے لگ-پگ 1500-3000 عیسوی پوروَ دے سمیں وچّ اس خطے وچّ پرویش کیتا۔ اوہ وکھ وکھ سمیاں وچّ وکھ-وکھ ٹولیاں دے روپ وچّ آئے۔ اس دور وچّ پنجاب دے اس خطے وچّ آریہ سبھیاچار دا آرنبھ ہندا ہے، جس نے سنسار نوں سبھیاچارک پکھ توں مہان یوگدان دتا۔
؛ ؛ پنجاب دی اس دھرتی دا ایہہ ناں تاں مسلماناں دے آؤن نال پنج+آب توں پرچلت ہویا، پر اس توں پہلاں اس خطے بارے پنچند ناں دی ورتوں دے حوالے پراپت ہن۔ سمیں دے بدلن نال پنجاب دا ایہہ بھوگولک خطہ سنسار دے پراچینتم وکست مہان سبھیاچار دا کیندر بن جاندا ہے پنجاب دی اس دھرتی اتے چارے وید (رگوید، ساموید، یجروید اتے اتھروَ وید) رچے گئے، جو اجے تکّ وی ساڈی سبھیاچارک پراچینتا اتے مہانتا دا اتم نمونہ ہن۔ اپنشد گیان-ساہت دی دوسری مان یوگ ونگی ہے جو اتھے رچی گئی۔ بھاشا-ویاکرن سنبندھی پاننی دی جگت-پرسدھ رچنا 'اشٹادھیائ' وی اسے دھرتی تے لکھی گئی۔ اسے سمیں تکشلا ناں دا سکھیا کیندر بہت چرچت رہا، جتھے دیساں-دیسانتراں توں راج کمار پڑھن آؤندے رہے۔
؛ ؛ پنجابی سبھیاچار دے وکاس دا اک پڑائ اسلام دھرم دے دخل اتھوا مسلمانی حملیاں نال شروع ہندا ہے جس دا آرنبھ 712 عیسوی وچّ محمد بن قاسم دے حملے نے کیتا۔ ستّ صدیاں دے لگاتار حملیاں دوران مسلمانی راج ستھاپت ہندے رہے جنہاں دی سکھر مغل راج سی۔ اس دور وچّ پنجابی سبھیاچار اتے سبھ توں ودھ پربھاو اسلام دھرم اتے سبھیاچار دا پیا۔ صوفی مت نے کٹڑ براہمنی ووستھا توں دکھی لوکاں نوں راحتَ دوائی۔ پنجابی کھان-پین، پہراوے، بھاشا اتے ساہت اتے اسلامی سبھیاچار دا پربھاو نکھیڑنا بہت مشکل ہے۔
؛ ؛ مدھ یگ وچّ پنجابی سبھیاچار دے اتہاس وچّ اک نواں دور گورو نانک دیوَ جی دوارا سکھ دھرم دی ستھاپنا نال شروع ہندا ہے۔ پنجاب دی اس دھرتی اتے پنجابی لوکاں دے دکھاں دا علاج اتے آدرشاں دی سرجنا 
گورو صاحبان نے لوک پکھی درشٹی توں کیتی۔ اس جیون دی کیندری مہتا ستھاپت کردیاں کرت کرن، نام جپن اتے ونڈ چھکن دے سرب کالیانکاری سماجی منکھی سنکلپ پیش کیتے۔ اس وچّ جات-پات، اوچ-نیچ آدی دے بھید-بھاواں نوں چھڈّ کے مانوی سانجھ اتے سربت دے بھلے دی گلّ کیتی گئی۔ سری گورو ارجن دیوَ جی دوارا آدی گرنتھ دی سنپادنا نے سنسار ساہت نوں لاثانی خزانہ دتا جس وچّ مانوتا دی مکتی دا سندیش ہے۔ گورو گوبند سنگھ جی نے خالصے دی سرجنا کرکے پنجاب دی اس دھرتی نوں نویں پٹھّ دتی۔ پنجابی سبھیاچار لئی ایہہ دور، اس دی ستنتر اتے مولک پچھان دا سنہری دور کیہا جا سکدا ہے۔
؛ ؛
پنجابی سبھیاچار دے وکاس وچّ اگلیرا پڑائ انگریزاں دی باقی بھارت سمیت پنجاب اتے راجسی سرداری نال شروع ہندا ہے۔ اس نال پنجابی جن-سدھارن دا وکس رہی پونجیوادی راجسی، آرتھک، سبھیاچارک ووستھا نال اجیہا واہ پیا جس دے دور-اندیس پرنام نکلے۔ جے اسیں ہن ایہناں پربھاواں اتے پرناواں نوں گھوکھیئے تاں دلچسپ تتھّ ابھردے ہن۔ پنجاب دے لوک انگریزی بھاشا راہیں سنسار ساہت، سنسار درشن اتے سنسار سبھیاچار نال سمپرک وچّ آئے۔ انگریزی سبھیاچار نال اوہ اک غلام سبھیاچار وجوں سمپرک وچّ آئے سن، جس دے بہت وکولترے اتے الٹے-پلٹے پربھاو پیندے رہے۔ ہاں-پکھی پربھاواں نے پنجابیاں دی زندگی وچّ بہت چنگیرے پرورتن وی لیاندے۔ وگیانک لیہاں تے اسر رہے پچھمی سبھیاچار نے ایہناں دی پرمپراگت رہتل نوں جھنجوڑ سٹیا اتے کھلھیپن دا احساس کروایا۔ انگریزی بھاشا تے ساہت دے سمپرک نے نویں گیان-وگیان تکّ ساڈی رسائی کروائی۔ اس ٹاکرویں سبھیاچار نال مقابلے اتے سانجھ دے نویں پہلو ابھرے۔ ریل، ڈاک-تار اتے ہور نوین وسیلیاں نے ساڈی جیون گتی وچّ تیزی لیاندی۔ اس طرحاں انگریزی سبھیاچار نے پنجابی سبھیاچار وچّ مول نویں پرورتن لیاندے۔
پنجابی چرتر دے پچھان-چنہ
؛ ؛ پنجابی سبھیاچار دی وشیش بھوگولک ستھتی، نویکلے جلوایو اتے اتہاسک اتراواں-چڑھاواں نے پنجابی جیون-جاچن دے کئی اجیہے دلچسپ اتے شکتی شالی پکھ اسارے ہن، جو پنجابیت دے پچھان-چنہ بن گئے ہن۔ ایہہ پنجابیاں دی وکھری تاثیر، چرتر، منورتھاں اتے آدرشاں وچّ اجاگر ہندے ہن۔ اپجاؤ بھومی کارن بھکھے مرناں پنجابیاں دے حصے نہیں آیا پر نال ہی کرڑی محنت کرکے اس تے حق جتاؤن دی پرچنڈ پرورتی پنجابیاں دا خاصہ ہے۔ کرت کرن نوں مان سمجھنا اتے کرت کمائی اتے حق جتاؤنا ایہناں دی خوبی ہے۔ لگاتار جنگاں، یدھاں دا اکھاڑا بنے رہن کارن پنجابی اجڑدے رہن تے وی پھیر وسن دی انوکھی جیون-تانگھ نال اوتپوت ہن۔ سبھیاچار دا اتہاس اس گلّ دا گواہ ہے کہ اس دھرتی اتے اوہی لوک ٹکے جو نہ یدھ توں ڈردے سن، نہ موت توں اتے نہ لٹے-پٹے جان توں، سگوں حالت انوسار ہمیشاں جیون سنگھرش کرن نوں تیار رہندے سن۔ پنجابی پہل-قدمی کرن والے ہن۔ ایہہ کھڑوت وچّ یقین نہیں رکھدے۔ ایہہ کجھ نہ کجھ کرن دے آہر وچّ رہندے ہن، زور نہیں تاں آپو وچّ لڑن-مرن دے۔
؛ ؛
اس نرنتر اتھل-پتھل نے پنجابی سبھاء وچّ دو منھ زور پرورتیاں پیدا کیتیاں ہن۔ پہلی ایہہ کہ پنجابی زندگی نوں جنونّ وانگ جیوندا ہے۔ اس کرکے اسدا سبھاء بھڑکیلا ہے۔ اوہ فوری اتے اک دم تتا ہو اٹھدا ہے اتے اونی ہی تیزی نال اوہ سبھ کجھ بھلن لئی تیار ہو جاندا ہے۔ زندگی نے اسنوں بڑے خوفناک سبق سکھائے ہن۔ لگاتار باہری حملیاں دا شکار رہا پنجابی، سبھاء وجوں ہی، ٹکاؤ والا جیون بتیت کرنو انکاری بن گیاں ہے۔ دوسری پرورتی اچی بولن اتے لوڑوں ودھیرے تینگھڑن دی ہے۔ اسدی گلّ-بات اچی، سنگیت تکھا، اچا تے تیز اتے وکھاوے دی رچی اتھاہ ہے۔ نرنتر دباواں اتے ٹکراواں وچّ اسرے پنجابی سموہک اوچیتن دا ایہہ نیارا نتیجہ ہے۔ 
اسے کرکے پنجابی نائک دا مہاندرا وی اجیہے ویکتیاں دا ہی ہے جو پوری سرگرمی، سرے دی شدت اتے جنونّ نال اپنے پینڈے پیندے ہن۔ پنجابیاں دے نائک ہن جوگی، یودھا تے عاشق۔ راجا پنجابی سبھیاچار دا لوک-نائک نہیں، سگوں راجا ترسکار دا پاتر ہے۔ پنجابیاں نے راجے دی شکتی اتے شانو-شوکت دی بجائے فقیر دی اچتا-سچتا نوں مان دتا ہے۔ ایہہ دھرتی ہے جتھے دے فقیر راجے نوں پرھاں ہو کھڑون اتے دھپّ چھڈن دا بول بیخوف ہو بولدے ہن، پنجابیاں نے بادشاہ درویشاں نوں لوک-نائک منیا ہے۔
؛ ؛
پنجابی سبھیاچار دی اک ہور خاصیت ایہہ ہے کہ ایہہ تیاگوادی جیون-فلسفے نوں پروان نہیں کردا۔ ایہہ جیون نوں سچا-سچا مندے ہوئے اس وچّ منکھی وڈتن سرجن دا متّ پیش کردا ہے۔ اس جیون، منکھ تے سنسار نوں سچا منن کارن پنجابیاں دے سارے کار-وہار، آدرش اتے منورتھ منکھ کیندرت بندے گئے۔ اسے کرکے پنجابی سبھیاچار وچّ جیون نوں جیون دی اچھا اتے شکتی نوں کیندری ستھان پراپت ہے۔ بھرپور جیون لئی سنگھرش پنجابیاں دا خاصہ ہے۔ 'کھادھا پیتا لاہے دا' دی دھارنا اسے ہی جیون انوبھوَ دا نچوڑ ہے۔
؛ ؛
پنجابیاں دا پہراوا، ریتاں، ہار-شنگار اتے لوک-گیت پنجابی سبھیاچار دی رنگیلی تصویر الیکدے ہن۔ زندگی دے ہر موقعے لئی روچک ریتاں دی لڑی ہریک پنجابی دھرتی نوں اپنی اتے بھائیچارے نال پروئی رکھدی ہے۔
سبھیاچار روپانترن
؛ ؛ آرتھک، راجسی جاں وگیانک تبدیلیاں سبھیاچار نوں سدھے-اسدھے ڈھنگ نال بدلدیاں ہن۔ پنجابی سبھیاچار وچّ پچھلی اک صدی توں بہت تیزی نال پرورتن واپرے ہن۔ ایہناں تبدیلیاں نے نہ صرف کم کرن دے ڈھنگ اتے ساڈیاں لوڑاں نوں بدلیا ہے سگوں ساڈے منورتھاں اتے ساڈی منوبنتر نوں وی بدلیا ہے اتے ہور بدلنا ہے۔ ہن پنجابن اپنے ماہی نوں نہیں کہیگی کہ 'لے دے مینوں مخمل دی پکھی گھنگروآں والی'۔ سگوں ہن سکھ سہولتاں دے نویں سادھن آؤن لگے ہن اتے سنچار سادھن منکھ نوں باہرلی دنیاں نال اس طرحاں جوڑ رہے ہن کہ نہ کیول من اتے سگوں جیون اتے سنسار ویاپی حالتاں اثر کردیاں ہن۔ ایہناں تبدیلیاں نے پنجابیاں نوں نویاں ونگاراں پیش کیتیاں ہن۔
؛ ؛
پنجابیاں نے اپنے سبھیاچار دے نقش نہار گھڑن اتے ایہناں نوں اتہاس دے پٹھے-سدھے دباواں دے باو جود ہور حسین بناؤن وچّ اسادھارن درڑتا دا ثبوت دتا ہے۔ اس توں ایہہ آس بجھدی ہے کہ اس دا بھوکھ شاندار ہووےگا۔
پچھلے پنے تے جان لئی اتھے دباؤ
Advertisement Zone Below
سبھ حق راکھویں ہن 2015
سرداری کلبّ (پنجاب)
