پنجاب دے میلے تے تیوہار
؛ ؛ کسے جاتی دی سنسکرتک نہار میلیاں تے تیوہاراں وچوں پورے رنگ وچّ پرتبمبت ہندی ہے۔
میلے
؛ ؛ میلیاں وچّ جاتی کھلھ کے ساہ لیندی،لوک-پرتبھا نکھردی تے چرتر دا نرمان ہندا ہے ۔ من-پرچاوے تے میل-جول دے سموہک وسیلے ہون دے نال،میلے دھارمک تے کلاتمک بھاواں دی وی ترپتی کردے ہن۔ ایہناں وچّ جاتی دا سمچا من تال-بدھّ ہو کے نچدا تے اکسر ہو کے گونجدا ہے۔
؛ ؛ میلہ،بیج روپ وچّ ،پنجابی چرتر وچّ ہی سمایا ہویا ہے۔ پجابیاں لئی ہر پل پرب تے ہر دن میلہ ہندا ہے۔ دوجے پراتاں والے کیہا کردے ہن کہ پنجابی آئے ہی دنیاں وچّ میلہ مناؤن ہن۔ جتھے چار چھ پنجابی جڑ جان، اوہ تردا پھردا میلہ بن جاندا ہے۔ پر جدوں سچ-مچّ ہی کوئی تیوہار جاں میلہ ہووے،پھیر تاں پنجابیاں دا جلال تے بھکھدا اتشاہ ویکھن والا ہندا ہے۔
؛ ؛ میلہ اکو اک اجیہا اکٹھ ہے،جس وچّ سبھ لاڑے ہندے ہن، براتی کوئی وی نہی۔ پنجابی تاں میلے وچّ سچ-مچّ لاڑا بنیا پھردا ہے۔ اس دا 'نج' گھوڑی چڑھیا ہندا ہے۔ پنجابی دے ہر میلے دی اپنی نویکلی سخسیئت،رنگ تے چرتر ہندا ہے۔ ایہناں دی بہو-رنگتا پنجابیاں دی بہو-پکھی زندگی دا ہنگارا بھردی ہے۔ میلے دا ہر درس منموہنا تے لبھاونا ہون دے نال، سبھیاچارک پرتی-ندھتا وی کردا ہے۔ پنجابی ہر پرب تے میلے اتے کوئی نوی چیز ضرور خریددے ہن۔ اسے لئی ہر میلے وچّ اک بھربھور بازار ابھر آؤدا ہے،جتھے کھان-پین دیاں ونّ-سونیاں چیزا دے نال نت ورتوں دا نکّ-سکّ،چوڑیاں،ونگاں،ہار شنگار تے کھڈونیاں آدی دیاں دوکاناں،نوی وہوٹی وانگ سجیاں ہندیاں ہن۔ علاقے دے کلاکار تے شلپی آپو-اپنی کلا دیاں سندر کرتاں،میلے وچّ لیا کے،اس دے حسن نوں نکھاردے ہن ۔
میلیاں دا قافلہ
؛ ؛
میلے کئی وناں دے ہن تے ایہناں دا سجیلہ قافلہ سدا تردا رہندا ہے ۔ پنجاب دے بہت میلے موسماں،رتاں اتے تیوہاراں نال سنبندھت ہن ۔ موسمی میلے،جو منکھی من دی قدرت نال اکسرتا دے پرتیک ہن،رتاں دے بدلدے گیڑ وچو جنمیں ۔ ہر نویں رتّ اپنے نال نویں پرکرتک واتاورن نوں لیاؤدی جیون وچّ نواں ساہس بھردی تے اکھاں وچّ نوے سپنے لٹاکاندی ہے ۔ رتاں وچّ سبھ توں مٹھی تے حسین رتّ بسنت دی ہے ۔ اس سہاونی رتے ماگھ سدی پنج نوں بسنت پنچمی دا تیوہار سارے پنجاب وچّ بڑے ہلاس تے چاء نال منایا جاندا ہے ۔ انیکاں تھائی نکے-وڈے میلے لگدے ہن ۔ پٹیالے تے چھیہرٹا دی بسنت پنچمی خاص پرسدھ ہے ۔ دیس ونڈ توں پہلاں بسنت دا اک وڈا میلہ حقیقت رائے دی سمادھ اتے ، لاہور وچّ لگیا کردا سی ۔
؛ ؛ پھگن وچّ ہولی دا تیوہار منایا جاندا ہے ۔ ہولی رنگاں دا تیوہار ہے ۔ کہندے ہن کہ رنگاں وچّ قدرت وسدی ہے تے قدرت وچّ ربّ ۔ رنگاں نال کھیڈدا پنجابی قدرت تے ربّ دوہاں نال اک سر ہو جاندا ہے ۔
؛ ؛ ایہہ تیوہار پراچین کال تو چلیا آ رہا ، جس وچّ ہر یگ کئی وشواس تے دھارمک انش رچاندا رہا ہے، جس کرکے اسدا مول سروپ نتارنا کٹھن ہو گیا ہے ۔ کئی ہولی نوں پرانک کال دے پرہلاد بھگت دی کتھا نال جوڑدے ہن ۔
؛ ؛ گورو گوبند سنگھ جی نے،اس پرب نوں،پنجابیاں دیاں بیر-بھاوناواں نوں پرجولت کرن لئی نوی دشا دتی ۔ اوہ ہولی والے دن آنندپور صاحب وچّ اک دربار سجایا کردے، جس وچّ سورمے اکٹھے ہو کے شسترا دے کرتبّ وکھاؤدے اتے گورو جی سرکڈھّ سورمیاں نوں انعام تے سنمان دتا کردے ۔ ہن وی حولے محلے نوں انندپور وچّ بھاری میلہ جڑدا ہے ۔
؛ ؛ ساون دی رتّ دا اپنا سواد ہے ۔ اس سہاونی رتے تیاں دے موسمی میلے لگدے ہن ۔ نویاں ویاہیاں-ورھیاں کڑیاں اس تتھّ دی اڈیک خاص اتسکتا نال کردیاں ہن ۔ تیاں دا میلہ ہر پنڈ وچّ لگدا ہے، جے ہور کجھ نہی تاں پنڈ دیاں کڑیاں، پپلاں ہیٹھاں پینگھاں پا کے جھوٹیاں تے تیاں دے گیت گاؤدیاں، میلہ رچ لیدیاں ہن ۔
؛ ؛ پنجاب دے کجھ میلے ،پراچین کال تو چلی آ رہی سرپ-پوجا دی دین ہن ۔ پران-کتھاواں انوسار دھرتی شیشناگ دے پھناں اتے کھڑی ہے ۔ پرلو ویلے وشنوں بھگوان شیشناگ دی سیج اتے ہی نواس کردے ہن اتے شیشناگ اپنے ہزار پھناں نال،وشنوں دے سر اتے چھتر وانگ جھولدا رہندا ہے ۔ آدی منکھ دا وشواس سی کہ شیشناگ بھوئ دی اتپادکتا اتے وی اثر پاؤدا ہے ۔ پہلیاں وچّ کسان پیلی نوں واہن ، بیجن تے وڈھن توں پہلاں ناگ پوجیا کردا سی اتے اہنی دنی کھیتاں دے نیڑے میلے وی لگیا کردے سن ، جنہاں وچّ ناگ دیوتے دی اچیچی پوجا کیتی جاندی سی ۔ ایہناں میلیاں نوں ناگ-ماہا کیہا جاندا سی ۔
گگے نال سنبندھت میلے
؛ ؛
ورکھا رتّ دے کجھ میلے گگے نال سنبندھت ہن ۔ گگے دی پوجا، اصل وچّ سرپ-پوجا دا ہی ودھیرے سدھریا روپ ہے ۔ گگا شبد اس سپّ دا واچک ہے جو روپ بدل کے، منکھ دا جامہ دھارن کر سکے ۔ لوک-دھارا انوسار، گگا مول روپ وچّ سپاں دا راجا سی، جو منکھی جامے وچّ سنسار وچّ آیا ۔
؛ ؛
جاپدا ہے کہ کوئی راجپوتی یودھا سی، جس نے کجھ لڑائیاں اپنے قبیلے دے لوکاں نال لڑیاں اتے کجھ باہروں آئے مسلمان دھاڑویاں نال ۔ اس دی ویر-گاتھا اتے ، پچھو مسلمانی رنگ چاڑھ دتا گیا اتے سمیں دے بیتن نال لوک-دھارا دے انیکاں تتّ اس کتھا وچّ سما گئے ۔ ہولی ہولی گگے نوں سرپ پوجا نال جوڑ لیا گیا ۔ گگے دی سمرتی وچّ اک وڈا میلہ چھپار وچ لگدا ہے ۔
چھپار دا میلہ
؛ ؛
ایہہ میلہ لدھیانے دے پنڈ چھپار وچّ، بھادروں سدی چوداں نوں لگدا ہے ۔ اتھے ، پنڈ دی دکھنی گٹھے گگے پیر دی اک ماڑی ہے ۔ اس دی گگے دے بھگتاں نے ، راجستھان دی کسے ماڑی تو مٹی لیا کے 1890 بکرمی وچّ ، اتھے ستھاپنا کیتی ۔ ادوں توں ہی ایہہ میلہ چلیا آ رہا ہے ۔ چھپار دا میلہ بھاویں گگے دی سمرتی وچّ لگدا ہے، پر اس وچّ گگے دے بھگتاں توں بناں دوجے لوک وی چوکھی ماترا وچّ شامل ہندے ہن اتے اس میلے دا چرتر لوکک ہو گیا ہے ۔ اس میلے وچّ پنجابیاں نوں اوہناں دے پورے رنگ وچّ ویکھیا جا سکدا ہے ۔
دیوی ماتا دے میلے
؛ ؛
کجھ میلے دیوی ماتا نوں پتیان لئی لگدے ہن ۔ دیوی ماتا دی پوجا اتھے مڈھ قدیم توں چلی آ رہی ہے ۔ مہنجودڑو تے ہڑپا دی کھودائی وچوں کجھ مورتیاں اک دیوی ماتا دیاں وی لبھیاں ہن ۔ پنجاب دے پہاڑی علاقے وچّ دیوی ماتا دی پوجا ، میدانی علاقے دے مقابلے وچّ زیادہ پرچلت ہے ۔ دیوی دا مکھ استھان جوالا مکھی ہے، دیوی دے کجھ ہور ستھان چنتپورنی، نینا تے منسا وچّ ہن تے ایہناں ستھاناں کرکے دیوی دے وی ایہو ناں پرچلت ہو گئے ہن ۔ دیوی نال سنبندھت میلے بہتے چیتر تے اسو وچّ نراتیاں دے دنی لگدے ہن ۔ نکے نکے میلے تاں کئی تھائی جڑدے ہن ، پر چنڈی گڑھ دے نیڑے منیماجرا وچّ ہر سال دیوی دے دو بھروے میلے لگدے ہن ۔ اسے طرحاں ہشیارپور وچّ ، چنترپورنی وکھے سال وچّ تنّ وڈے میلے لگدے ہن ۔
جرگ دا میلہ
؛ ؛
ایہہ میلہ چیتر دے مہینے دے پہلے منگلوار نوں ، جرگ پنڈ وچّ سیتلا دیوی نوں پتیاؤن لئی لگدا ہے ۔ لوکاں دا نسچا ہے کہ بچیاں نوں چیچک دے دانے ، سیتلا دیوی دے پرویش کرن نال نکلدے ہن ۔ سیتلا دیوی نوں خوش رکھن لئی ، کئی رکھاں تے اپاء کیتے جاندے ہن ۔ جنہاں ماواں دے بچے اروگ ہو جاندے ہن، اوہ اچیچے طور اتے جرگ دے میلے تے سکھنا دین آؤدیاں ہن ۔
؛ ؛
جرگ دا میلہ اک ٹوبھے دوآلے لگدا ہے ۔ ماتا دی پوجا کرن والے ،ٹوبھے وچوں مٹی کڈھ کے ، ایہہ مٹیلا جیہا کھڑا کر لیندے ہن ۔ اس مٹیلے نوں ماتا دا روپ منّ کے پوجیا جاندا ہے تے بھیٹاواں چاڑھیاں جاندیاں ہن۔
؛ ؛
اس میلے وچّ ، دیوی ماتا نوں بہڑیئے اتھوے بہے گلگلے بھیٹ کیتے جاندے ہن ۔ اسے توں، اس میلے نوں 'بہڑیئے دا میلہ ' وی کیہا جان لگ پیا ہے ۔ جنھاں لوکاں نے سکھاں سکھیاں ہندیاں ہن ، اوہناں دوارا میلے دی پورب سندھیا نوں ، مائی دی بھیٹا لئی گلگلے پکا کے ، پہلاں سیتلا دیوی دے واہن ، کھوتے نوں ، گلگلے کھوائے جاندے ہن تے پھر کجھ ونڈے تے کجھ آپ کھادھے جاندے ہن ۔
؛ ؛ اس میلے وچّ کھوتیاں دی بڑی قدر کیتی جاندی ہے ۔ لوکی ایہناں نوں سیتلا مائی دا واہن ہون کرکے پوجدے اتے گلگلے تے چھولے آدی بھیٹ کردے ہن ۔ گھمیار آپو-آپنو کھوتیاں نوں ، اچیچے طور تے ،سجا-شنگار کے لیاؤدے ہن ۔ کئیاں نے کھوتیاں اپر گھوگیاں ، کوڈیاں تے موتیاں نال جڑیاں ونّ-سونیاں جھلاں پائیاں ہندیاں ہن ۔
پیراں فقیراں دی شردھا وچّ میلے
؛ ؛
پنجابیاں دے دلاں وچّ ، پیراں فقیراں لئی، اتھاہ شردھا بھری ہے ۔ کہندے ہن ، پیراں فقیراں وچّ اک کنی ہندی ہے ۔ ، جس دا کجھ انش اوہناں وچّ سردھا رکھن والے مریداں وچّ رچ جاندا ہے تے سہج بھاوَ وچّ ہی اوہناں دے سنکٹ دور ہو جاندے ہن ۔
؛ ؛ خانگاہاں،حجریاں تے تکیاں اتے لگدے میلے سبھاء وچّ بھاویں دھارمک ہن تے پیراں پرتی آدر بھاوَ تے شردھا پرگٹاؤن لئی ، اوہناں دے مریداں تے سیوکاں ولو شروع کیتے گئے، پر سمیں دے گیڑ نال ایہہ سانجھے سبھیاچار تے بھاوک ایکتا دا ہنگارا بھردے ہن ۔ اجیہے بہتے میلے سوپھی فقیراں نال سنبندھت ہن ۔
جگراواں دی روشنی
؛ ؛
روشنی دا میلہ ، جگراواں وچّ ، پرسدھ صوفی فقیر عبدل قادر جیلانی دی قبر اتے ہر سال 14،15 تے 16 پھگن نوں لگدا ہے ۔ بھاوے ایہہ میلہ مسلمانی مڈھ دا ہے، پر علاقے دے ہندو سکھ وی اس میلے ہمّ-ہما کے شامل ہندے ہن ۔ دیس دی ونڈ پچھوں، مسلماناں دے پنجاب وچو ہجرت کر جان مگروں وی، ایہہ میلہ ، پہلاں وانگ ہی، اسے جوش تے امنگ نال لگاتار لگ رہا ہے ۔ اس میلہ دا ناؤ ' روشنی ' اس لئی پیا کہ میلے دے دنی پیر دی قبر اتے انیکاں چرانگ بالے جاندے ہن ، جنھاں دی روشنی کافی دورو وکھائی دندی تے الوکک درش پیش کردی ہے ۔ اس میلے دا اپنا جلو ہے ۔
؛ ؛
ملیرکوٹلا وچّ، حیدر شیخ دے مقبرے اتے نمانی اکادشی نوں اک بھاری میلہ لگدا ہے ۔ ملیرکوٹلے وچّ ہی پوہ دے پہلے ویروار سخی سرور دا اک ہور میلہ لگدا ہے ، جس نوں ' نگاہا میلہ' کہندے ہن ۔ اجیہا ہی اک میلہ موگے وچّ وی لگدا ہے ۔ لدھیانے دے بھاڈلا پنڈ وکھے وی سخی سرور دی
خانگاہ اتے جیٹھ دے چانن پکھ دے پہلے ویروار نوں اک میلہ لگدا ہے ۔
گورو صاحباں دی سمرتی وچّ میلے
؛ ؛
پنجاب گروآں دی الٰہی دھرتی ہے ۔ پرو: پورن سنگھ انوسار پنجاب جیودا ہی گراں دے ناں اتے ہے ۔ پنجاب دی چپا-چپا دھرتی گروآں دے پاون ستھاناں اتے، خاص خاص تتھاں نوں میلے لگدے رہندے ہن۔ پچھمی پنجاب وچّ ہر پورنماشی نوں پنجے صاحب اتے کتک دی پورنماشی نوں ننکانہ صاحب وچّ بھاری میلہ لگیا
کردا سی ۔ لاہور وچّ گورو ارجن دیوَ دے شہیدی دوس اتے ڈیہرا صاحب وچّ جوڑ-میلہ لگیا کردا سی ۔ بھارتی پنجاب وچّ مکتسر، ترن تارن، ڈیرہ بابا نانک تے گورداس پور آدی تھاو اتے، گورو صاحباں دی سمرتی وچّ میلے لگدے ہن، جنہاں وچو دو تنّ خاص پرسدھ میلیاں دا ذکر کرنا اتھے ضروری ہے ۔
مکتسر دا میلہ
؛ ؛
ایہہ پرسدھ میلہ، ماگھی والے دن، مکتسر وچّ لگدا ہے۔ اتہاس دسدا ہے کہ 1705 ای: وچّ مغلاں دیاں فوجاں، گورو گوبند سنگھ دا پچھا کردیاں مالوے علاقے وچّ آئیاں تاں سنگھ نے، کھدرانے (اجوکا مکتسر ) دے تال دے کنڈھے ویریاں دا مقابلہ کیتا۔ اسے یدھ وچّ، چالی سنگھ جو پہلاں گورو جی نوں بے دعویٰ
لکھ کے دے گئے سن، شہید ہوئے۔ گورو گوبند سنگھ جی نے جتھیدار مہاں سنگھ دی بینتی منّ کے بے دعویٰ پھاڑ دتا تے اوہناں نال ٹٹی مڑ گنڈھی۔ گورو جی نے ایہناں شہید سنگھاں نوں مکتے کہہ کے سنمانیا اتے اس تھاں دا ناؤں مکتسر رکھیا ۔
؛ ؛
ماگھی والے دن سنگتاں ہمّ-ہما کے اتھے آؤدیاں ہن اتے مکتسر دے پاون سروور وچّ اشنان کردیاں ہن ۔
آنندپور صاحب دا ہولا محلہ
؛ ؛
ہولی تو اگلے دن، چیت ودی پہلی نوں، انندپور صاحب وچّ کیس گڑھ دے ستھان اتے، اک میلہ بھردا ہے، جس نوں 'ہولا محلہ' کہندے ہن۔ گورو گوبند سنگھ جی خالصے نوں شاستر-ودیا تے یدھ-کلادھ وچّ نپن کرن لئی، دو دل بنا کے، اوہناں وچّ مصنوعی لڑائی کرواؤدے تے بہادر یودھیاں نوں سروپے بخشدے۔ ادوں تو،
ہر سال انندپور وچّ، ہولی توں اگلے دن ہولا محلہ منایا جان لگا۔
ترن تارن دی مسیا
؛ ؛
ترن تارن وچّ انن تاں ہر مسیا نوں میلہ لگدا ہے پر بھادو دی مسیا نوں اک بڑا بھاری اتسوَ منایا جاندا ہے۔ لوکی دوروں دوروں ہمّ-ہما کے اس میلے وچّ آؤدے ہن۔
؛ ؛
سری گورو گوبند سنگھ جی دے صاحبزادیاں دی شہیدی والے ستھاناں تے وی مورنڈا، چمکور اتے فتح گڑھ صاحب وچّ وڈے جوڑ-میلے لگدے ہن۔
؛ ؛
پنجابیاں دی اپنے محبوب پاتراں تے کویاں پرتی وی سنیہ تے شردھا ہے۔ جگدیؤ کلاں وچّ ہاشم شاہ تے لدھیانے وچّ پرو: موہن سنگھ دی یاد وچّ میلے لگدے ہن۔
تیوہار
؛ ؛
پنجاب وچّ تیوہاراں دا لما قافلہ تریا رہندا ہے۔ چن دیاں تتھاں نال سنبندھت پرب ایکادشی، پورنماشی تے مسیا آدی کھوہ دیاں ٹنڈاں وانگ گیڑے پئے رہندے ہن۔ پھر سنگراند ہر مہینے نویں منہ آؤدی ہے۔
؛ ؛
پنجاب وچّ نواں ورھاں چیتر دی ایکم توں شروع ہندا ہے۔ اس دن 'نواں سمت' منایا جاندا ہے۔ اس رتّ وچّ بہار بھر جوبن وچّ ہندی ہے۔ سو، رتّ دا سواد مانن لئی، اس دن نویں کنک دیاں بلیاں تے چھولیاں دیاں ہولاں بھنّ کے کھادھیاں جاندیاں ہن۔ اس ریت نوں 'انّ نواں کرنا' کہندے ہن۔
؛ ؛
چیتر سدی اٹھوی نوں دیوی دے اپاشک کنجکاں کردے ہن۔ اس دن کواریاں کڑیاں نوں جنہاں نوں 'کنجکاں' کہندے ہن، دیوی ماتا دا روپ منّ کے پوجیا جاندا ہے تے اوہناں نوں کڑاہ پوڑیاں تے کجھ پیسے پیسے دکھنا وجوں بھیٹ کیتے جاندے ہن۔ ایہہ وشواس ہے کہ کنجکاں کرن نال ماتا رانی پرسنّ رہندی ہے تے بچے نروئے۔
؛ ؛
چیتر سدی نوں رام-نومی دا تیوہار پیندا دا ہے۔ اس تتھّ نوں شری رام چندر نے جنم لیا سی۔ رام نومی نوں مندراں وچّ سری رام چندر جی دی مہما وچّ بھجن گائے جاندے ہن اتے پانی دیاں چھبیلاں لگائیاں جاندیاں ہن۔
؛ ؛
جیٹھ ہاڑ دیاں تپدیاں لوآں پچھو ساون دے میہاں دا اپنا سواد ہے۔ اس رتّ دا رس تے سورگی جھوٹا مانن لئی، دی تیجی تتھّ نوں تیاں منائیاں جاندیاں ہن۔ ہر ساون دی پورنماشی نوں رکھڑی دا تیوہار منایا جاندا ہے۔ ایہہ تیوہار بھین بھرا دے نرمل پیار تے اک دوجے پرتی مٹھیآں نرچھل بھاوناواں دا بودھک ہے۔ بھین بڑے چاء نال راواں دی بینی تے رکھڑی دا سوتر بندیاں ہن۔
؛ ؛
بھادرو دی مہینے گگا نومی دا تیوہار آؤدا ہے۔ گگے دے بھگت گگے دی پرسنتا لئی، سپاں دیاں کھڈاں وچّ کچی لسی پاؤدے ہن۔ گھراں وچّ مٹھیآں سیویاں رنھیاں جاندیاں ہن۔
؛ ؛
اسے رتے دواپر یگ وچّ کرشن جی نے اوتار دھارن کیتا سی۔ ایہناں دا پرب بھادروں دی کرشنا-پکھشنا دی اٹھویں نوں 'جنم اشٹمی' والے دن منایا جاندا ہے۔
؛ ؛
اسو دے مہینے اکاش دی نیلی بھاہ ویکھن والی ہندی ہے۔ لوکاں نوں تاریاں وچّ اپنے پتر وکھائی دندے ہن۔ اس مہینے ہنیرے-پکھرے دیاں پندراں تتھاں نوں سرادھ کیتے جاندے اتھوا پتراں پرتی شردھا پرگٹ کیتی جاندی ہے۔ سرادھ اک دھارمک ریت ہے، جس دا منورتھ، پتراں نوں اگلے لوک وچّ بھوجن پہنچانا ہے۔
؛ ؛
سرادھاں دے مکدیاں ہی نوراتے شروع ہو جاندے ہن، جو اسو مہینے دے چانن-پکھن دی ایکم توں نوویں تتھ تکّ رہندے ہن۔ ایہناں تتھاں وچّ ماتا گورجاں تے سانجھی مائی دی پوجا کیتی جاندی ہے تے ایہہ منگل کارجاں لئی بڑیاں شبھ منیاں جاندیاں ہن۔
؛ ؛
پہلے نوراتے والے دن کڑیاں، گھر دی کسے نکرے جاں کورے کجے وچّ جوں بیجدیاں ہن، جس نوں اوہ 'کھیتری' جاں 'گورجاں دی کھیتی' آکھدیاں ہن۔ دسہرے والے دن تکّ اس کھیتری وچوں جوناں دے بمبل نکل آؤندے ہن تے کڑیاں ایہناں بمبلاں نوں اپنے انگ-ساکاں دیاں پگاں وچّ ٹنگدیاں تے اوہناں توں شگن وجوں بھیٹا لیندیاں ہن۔
؛ ؛
نوراتیاں وچّ سانجھی دیوی دی پوجا کیتی جاندی ہے۔ پہلے نوراتے نوں گوہے وچّ مٹی گنھ کے، گھر دی کسے کندھ اتے سانجھی مائی دی مورتی بنا لئی جاندی ہے۔ مورتی وچّ، کلاتمک سندرتا بھرن لئی، کئی ودھیاں ورتیاں جاندیاں ہن۔ اس نوں پھلاں، کوڈیاں تے موتیاں نال سجایا تے گہنیاں نال شنگاریا جاندا ہے۔ اک پاسے چن چڑھدا تے دوجے پاسے سورج ڈبدا وکھائیا جاندا ہے۔ کئی گھراں وچّ سانجھی دیوی دی مورتی دی تھاں کیول اس دا چتر ہی الیکیا جاندا ہے۔ سانجھی دی مورتی تے چتر لوک-کلا دا سوہنا نمونہ ہن تے اس وچوں لوک-پرتبھا پورے جلو وچّ روپمان ہوئی ہے۔ سانجھی مائی دی پوجا ہر روز شام ویلے کیتی جاندی ہے۔ دسہرے والے دن، سرگھی ویلے سانجھی مائی دی مورتی نوں کسے ٹوبھے جاں ندی نالے وچّ، جل-پرواہ کر دتا جاندا ہے۔
؛ ؛
نوراتیاں وچّ ہی قصبیاں تے شہراں وچّ، پنجاب دا سبھ توں وڈا لوک-ناٹ رام-لیلہ کھیڈیا جاندا ہے۔ دسویں نوراتے نوں دسہرا منایا جاندا ہے۔
؛ ؛
کتک توں سردی دی رتّ شروع ہندی ہے۔ ایہہ رتّ چانن بیج کے جمی جاپدی ہے۔ اس رتّ دی ٹھنڈھ وچّ اک نگھّ ہے، سویر وانگ سجری تے رات وانگ السائی۔ اس رتّ وچّ سبھ توں وڈے استو منائے جاندے ہن۔
؛ ؛
کتک دی پورنماشی نوں، سارے پنجاب وچّ، گورو نانک دیوَ دا جنم اتسوَ، بڑی دھوم دھام نام منایا جاندا ہے۔
؛ ؛
کتک دے مہینے جیون دی کنی پرجولت ہندی ہے۔ اس دے ہنیرے پکھ دی چوتھی تتھ نوں 'کروا چوتھ' دا پورب آؤندا ہے۔ اس دن سہاگن استریاں نرجل ورت رکھ کے اپنے اپنے پتی دی لمی آیو لئی کامنا کردیاں تے اہوئی دیوی دی پوجا کردیاں ہن۔
؛ ؛
پر کتک دا سبھ توں وڈا لوک-پرب دیوالی دا ہے، جو مسیا نوں سارے بھارت وچّ، کسے نہ کسے روپ وچّ منایا جاندا ہے۔ لوکیں اپنے گھراں نوں لمب-پوچ کے سنوار-شنگار لیندے ہن۔ اوہ گھر دیاں دیواراں اتے لچھمی دیوی، اس دا واہن مور اتے پھلّ، ویلاں تے بوٹے الیک کے، اوہناں وچّ رنگ بھردے ہن۔
؛ ؛
رات ویلے، گھراں دے دروازیاں، کھڑکیاں اتے کوٹھیاں دے بنیریاں اتے، دیویاں نوں پالاں وچّ سجا کے بالیا جاندا ہے۔ اس رات کئی لوک لکھشمی دیوی دی پوجا کردے ہن۔
؛ ؛
امرتسر ہرمندر صاحب وچّ دیوالی دا جلو ویکھن والا ہندا ہے۔ امرتسر وچّ دیوالی دا مڈھ گورو ہرگوبند دے ویلے بجھیا۔ جدوں گورو ہرگوبند گوالیئر دے قلعے توں 52 راجیاں نوں، بندی توں چھڈوا کے امرتسر پجے تاں اس دن سببّ نال دیوالی سی۔ اوہناں دے سواگت وچّ سارا شہر تے ہرمندر جگمگا اٹھیا۔ ادوں توں ہرمندر صاحب وچّ دیوالی نوں اچیچی روشنی کیتی جاندی ہے۔
؛ ؛
دیوالی موسمی اتسوَ ہے-اندر دی جیون کنی قدرت دی کنی نال اک سر ہو کے جگن دا اتسوَ ہے، قدرت دی جوت نال اندر دی جوتی نوں پرجولت کرنا۔ دیویاں دی جوت تاں اس دا پرتیک ہے۔ پر متھہاس کہندا ہے رام چندر راون اتے وجی پراپت کرن پچھوں سیتا نوں نال لے کے جدوں اجدھیا پہنچے تاں اوہناں دے سواگت وچّ سارا شہر جگمگا اٹھیا۔
؛ ؛
پوہ دے مہینے دے اخیرلے دن لوہڑی منائی جاندی ہے۔ لوہڑی دے پرب توں کجھ دن پہلاں، چھوٹے چھوٹے بچے، ٹولیاں بنا کے، سریلی لے وچّ گیت الاپدے ہوئے لوہڑی لئی لکڑاں، گوہے تے ڈھنگر آدی اکٹھا کردے ہن۔ کسے کسے گیت وچّ تاں اتہاس دا کوئی انش وی اسلوٹے لے رہا ہے۔ 'سندر مندریئے' گیت وچّ دلھے بھٹی دے جیون دی اک گھٹنا ول سنکیت ہے۔
؛ ؛
لوہڑی والی رات اننج تاں ہر گلی-محلے وچّ ہی لوہڑی بالی جاندی ہے، پر جس گھر پتر جمیا ہووے جاں نواں نواں ویاہ ہویا ہووے، اوہ، لوہڑی نوں اچیچے شگناں نال مناؤندے ہن اتے گلی محلے وچّ گڑ تے چڑوے-ریوڑیاں ونڈدے ہن۔
؛ ؛
لوہڑی توں اگلے دن ماگھی دا تیوہار آؤندا ہے، جس نوں 'مکر سنکرانتی' وی کیہا جاندا ہے۔ مکتسر دا پرسدھ میلہ ماگھی نوں ہی لگدا ہے۔ پھگن دی مسیا نوں شوراتری دا پرب آؤندا ہے۔
؛ ؛
اس طرحاں پنجاب وچّ میلیاں اتے تیوہاراں دا قافلہ نرنتر تردا رہندا ہے۔
پچھلے پنے تے جان لئی اتھے دباؤ
