پنجاب دے رسم-رواج
؛ ؛ رسم-رواج، رہُ-ریتاں تے سنسکار بھائیچارک جیواں دے مناں دیاں سکاں، سدھراں تے جذبیاں دی ترجمانی کردے ہن۔ بھائیچارک جیواں دے جنم، مرن تے ویاہ-شادی دے موقعے تے ایہناں دا اصلی روپ ساہمنے آؤندا ہے۔ جیون-ناٹک دیاں ایہناں تناں جھاکیاں دے رنگ منچ عامَ طور تے ساڈے گھراں دے ویہڑے ہندے ہن۔ ایہناں دے پاتر ساڈے پروار دے حاضر دیوتا جل تے بیسنتر بھاوَ جل-پرمیسر تے بسنتر دیوتا ہندے ہن۔ اگوائی واسطے اسیں کسے پنڈت، پروہت، نائی، بھائی، دائی جاں ملاں ملانے نوں سدّ لیندے ہاں۔
؛ ؛ ایہہ سنسکار کویں اپجے اتے ایہناں دے پچھے کی کی منورتھ کم کر رہے سن، ایہہ بڑا دلچسپ وشا ہے۔ مڈھلے منکھ نوں دیوی طاقتاں دا بھے ساتھوں زیادہ سی۔ بہت سارے سنسکاراں دا آرنبھ ایہناں دیوی طاقتاں نوں پتیاؤن جاں ریجھاؤن وچو لبھیا جا سکدا ہے۔
؛ ؛ کجھ سنسکار، خوشیاں دے پرگٹاوے توں وی پیدا ہوئے سدھ ہندے ہن۔ منو دی بھائیچارک ونڈ انوسار منکھ دے جیون نوں چار بھاگاں-برہمچرج، گرہستھ، بانپرستھ تے سنیاس-وچاس ونڈیا گیا سی اتے ہر بھاگ دے وکھ-وکھ سنسکار بجھے ہوئے سن۔ ایہناں دی مریادا وچّ بجھے ساڈے وڈارو روزانہ جیون دیاں انیک سمسیاواں دی چنتا دا بھار اپنے من اتے پاؤن دی تھاں ایہناں اتے دندے سن۔ ہن ایہناں وچوں بہتے سنسکار ساڈے بھائیچارے وچوں لوپ ہندے جاندے ہن۔ ایہو کارن ہے کہ ایہناں دی سانبھ-سنبھال تے ورنن بڑا ضروری ہو گیا ہے۔
؛ ؛ ساڈے بہت سنسکار اگنی، پانی، لوہے، اناج اتے برچھاں دیاں ٹہنیاں راہیں نیپرے چاڑھے جاندے ہن۔ اگنی چانن دا چنہ ہے؛ پانی شدھتا دا، لوہا بچاؤ دا، اناج چڑھاوے دا اتے برچھ دی ٹہنی جاں رہی گھاہ جس نوں 'دبّ' وی کہندے ہن، چنگے شگناں دا سوچک منیا جاندا ہے۔ سبھ توں پہلاں اسیں گربھ-سنسکار بارے گلّ کردے ہاں۔ پریت-روحاں توں بچن لئی گربھ دے تیجے، پنجوے جاں ستوے مہینے وچّ استری دے پلے نال اناج بنھیا جاں اس دے پلے پایا جاندا ہے۔ (جے کڑی سہرے گھر ہووے تاں ایہہ اناج ماپے بھیجدے ہن۔) اوہ اس نوں رنھ کے کھاندی ہے تے بھائیچارے وچّ ونڈدی ہے۔ ودھیرے کرکے، خاص کر پہلے بچے دا جنم اس دے نانکے پنڈ ہندا سی۔ اس صورتَ وچّ ایہہ رسم کرن ویلے دوویں پتی-پتنی، پتنی دے سہریاں ولوں گھلے ہوئے کپڑے پہن کے، جٹھیریاں دی پوجا کردے ہن۔ چیتے رہے کہ پنجاب وچّ پہلاں بچہ ہون سمیں کڑی نوں اس دے پیکے بھیج دندے سن۔ پیکے بھیجن دا کارن ایہہ دسیا جاندا ہے کہ اس دی ماں اس دیاں سریرک لوڑاں توں سہرے گھر نالوں ودھیرے جانوں ہندی سی۔
؛ ؛
جنیپے دیاں رسماں وچّ جنیپے توں پچھے بچہ تے زچا نوں دھوپ دتی جاندی سی جاں دیوا باکے رکھیا جاندا سی جاں دیوا باکے رکھیا جاندا سی جہڑا دس دن لگاتار جلدا رہندا سی ۔ منڈا جمیاں ہووے تاں پنڈ دے لاگی اتے بھائیچارے دے ہور بندے ودھائیاں لے کے آ جاندے سن۔ دبّ نوں خشی دے موقعے اتے ودھائی دا چنہ منیا جاندا سی۔ودھائیاں لے کے لاگیاں نوں شردھا انوسار لاگ اتے بھائیچارے وچّ گڑ، مصری جاں پتاسے ونڈے جاندے سن۔ ایہہ ریتاں ہالیں وی قایم ہن۔
؛ ؛
جنم توں پچھوں گڑھتی دی پرم مہتوپورن منی جاندی ہے۔ بچے نوں دتی 'گڑھتی' دا بچے دے سبھاؤ اتے چوکھا اثر ہندا منیا جادا ہے۔ کئی واری گربھ وتیاں بچے دے جنم توں پہلاں ہی اس بندے نوں من وچّ دھار لیندیاں ہن جس توں گڑھتی دواؤنی ہندی ہے۔ اوہ اپنے بچے نوں اسے ورگا بندا ویکھن دیاں چاہوان ہندیاں ہن۔ گڑھتی مصری دی ڈلی جاں کسے بکری دے دودھ دی دتی جاندی ہے گڑھتی دین دے سمیں تکّ ماں اپنے بچے نوں دودھ نہیں چنگھاؤندی۔
؛ ؛
جنیپے توں پنج دن پچھوں 'پنجویں-نہاؤنں' دی ریت ۔ پنجویں دن ماواں پانی وچّ سینجی،میتھی جاں ون دے پتے ابال کے نھاؤندیاں ہن۔ ایہہ 'پنجویں-نہاؤنں' دائی کراؤندی ہے۔ ناؤن توں پہلاں اوہ ماں دیاں تلیاں تھلے کجھ نقدی رکھا لیندی ہے، جہڑی بعد وچّ اسے نوں دے دتی جاندی ہے۔
؛ ؛
چھویں دن چونک پور کے ماں نوں روٹی کھوآئی جاندی ہے۔ اس ریت نوں پنجاب وچّ 'چھٹی' کہندے ہن۔اس ویلے ماں رجّ کے کھاندی ہے۔ وشواس کیتا جاندا ہے کہ اوہ جنا نیئت بھر کے کھائےگی، اونی ہی اس دے بچے دی نیئت بھری رہیگی۔
؛ ؛
پنجاب وچّ 'باہر ودھاؤن' دی رسم تیرھویں دن کیتی جاندی ہے۔منڈا ہووے تاں اسے سمیں سارے لاگی توہپھی لے کے ودھائیاں دین آؤندے ہن۔مہرا مولی وچّ سرینہ دے پتیاں دا سہرا، ترکھان گلی-ڈنڈای،موچی موزے،گھمیار نہاؤن والا ڈھورا جاں جھجر تے دائی بچے واسطے تڑاگی پیش کردی ہے۔ ایہناں توہپھاں تے ودھائیاں دے بدلے اوہناں نوں بندا-سردا لاگ دتا جاندا ہے۔ گھر والے لاگیاں نوں لاگ دے کے بھائیچارے وچّ پانی دی گڑوی لے کے باہر جاندی ہے۔ باہروں چنگے شگناں واسطے اوہ ہرا گھاہ پٹّ لیاؤندی ہے اتے اس نوں لیا کے اپنے سرھانے رکھ لیندی ہے۔ ایہہ گھاہ ہر پرکار اس دی راکھی کردا منیا جاندا ہے۔
؛ ؛
منڈا ہووے تاں بہتی تھائیں اسے دہاڑے دادکیاں نوں نائی دے ہتھ دبّ، کھنمنی تے گڑ دی بھیلی بھیجدے ہن۔ تھوڑھا بہت شگن باقی انگاں-ساکاں نوں وی بھیجیا جاندا ہے۔ اوہ اگے بھیلی دے بدلے اپنی نونہہ لئی گہنے، کپڑے اتے نائی تے دائی نوں لاگ وجوں تیور آدی گھلدے ہن۔ اننج بھیلی پہنچن تے منڈے دے نانکیاں ولوں 'چھوچھک' بھیجن دا رواج عامَ ہے۔ منڈے دے جنم توں پچھوں آؤن والی لوہڑی اتے منڈے-کڑیاں بھیلی منگ کے کھاندے ہن۔
؛ ؛
پنجاب وچّ 'ناں رکھن' واسطے کوئی خاص 'نام-سنسکار' نہیں منایا جاندا۔ کئی واری بھرائی جہڑا نام دسّ دیوے رکھ لیندے ہن تے کئی واری اپنی-اپنی دھارمک پستک دا کوئی پنہ پنڈ دے گرنتھی، مولوی جاں پنڈت توں کھلھوا کے پنے دے پہلے اکھر توں کوئی ناں رکھ لیندے ہن۔
؛ ؛
ہندو پریواراں وچّ 'منڈن سنسکار' تیجے توں پنجویں سال وچّ کیتا جاندا ہے۔ عامَ طور تے ایہہ سنسکار اجیہے ستھان اتے کیتا جاندا ہے جتھے دی بچے دے ماپیاں نے سکھ سکھی ہووے۔ منڈن توں پچھوں، 'جنیؤُ پہنن' تکّ پنجاب دے ہندو عامَ طور تے ہور کوئی وشیش سنسکار نہیں کردے۔
؛ ؛
جویں ہندو جنیؤُ پہندے ہن اسے طرحاں سکھ امرت چھکدے ہن۔ موٹے روپ وچّ بچپن توں جوانی تکّ دے ایہی مکھ سنسکار ہن جہڑے ہندو، سکھ، مسلمان سبھ کردے ہن۔ بھاویں ہر فرقہ اپنے اپنے دھرم دی مریادا تے شرع انوسار ایہناں وچّ تبدیلی کر لیندا ہے۔
؛ ؛
پر ایہہ سارے چاؤ-ملھار تے رسماں-ریتاں منڈیاں لئی ہی کیتیاں جاندیاں سن۔ دھی جمدی سی تاں ماپیاں دے بھا دا پہاڑ ڈگ پیندا سی۔ نہ کوئی ودھائی دندا سی تے نہ ہی کسے نوں لڈو ونڈے جاندے سن۔ دھیاں دا 'نام کرن سنسکار' وی کوئی نہیں سی ہندا، 'کنّ-ودھّ سنسکار' وی ناں ماتر ہی ہندا سی۔ کوئی ونجارا ونناں چڑھاؤن آوے تاں کنّ ونھ جاندا سی۔ کڑیاں اس نوں گڑ دی روڑی تے اپنی ماں توں دوانی-چوانی لے کے دے دندیاں سن۔ پر ہن دھیاں پرتی درشٹی کون بدل رہا ہے۔ چھوٹے پریواراں دی لوڑ نے ماپیاں دا ہر بچے پرتی رجھان بدل دتا ہے۔ اننج وی دھیاں کماؤن لگّ پئیاں ہن۔ بھار نہ بنن کارن اوہناں دا گھر وچّ ستکار یوگ ستھان ہو گیا ہے تے ہو رہا ہے۔
؛ ؛
منڈے-کڑیے دے جوان ہون تے ویاہ دیاں رسماں دی لڑی شروع ہو جاندی ہے۔ پہلاں، 'روکن' جاں 'ٹھاکن' دی رسم ہندی ہے۔ کڑی والے نائی دے ہتھ منڈے نوں اک روپیہ بھیج دندے ہن جس دا بھاوَ ایہہ ہندا ہے کہ کڑمائی جاں منگنی بھاویں کدی وی ہووے، ناطہ پکا ہے۔ پر ہن اس دے وی روپ بدل رہے ہن۔
؛ ؛
ور لبھّ کے ناطہ طے ہو جان توں پچھوں 'کڑمائی' جاں 'سگائی' دی رسم ہندی ہے۔ کڑی والے نائی دے ہتھ کھنمنی، روپیہ، پنج مصری دے کوجے، پنج چھوارے، کیسر آدی دے کے منڈے دے گھر نوں گھلّ دندے ہن۔ منڈے والیاں نے رشتے داراں اتے سریکے وچّ سدا بھیجیا ہندا ہے۔ منڈے دے مامے تے پتا پنچائت دی حضوری وچّ منڈے نوں چوکی تے بٹھا لیندے ہن اتے نائی اپنے نال لیاندیاں چیزاں اس دی جھولی وچّ پا کے کیسر دا ٹکا اس دے متھے اتے لا دندا ہے۔ کڑی دا باپ جاں وچولا پلے والیاں چیزاں وچوں اک چھوارا تے مصری منڈے دے منہ وچّ پا دندا ہے۔ باقی چھوارے منڈے دے اجیہے ہانیاں نوں دتے جاندے ہن جنہاں دی چھیتی ہی منگنی ہون دی آس ہندی ہے۔ بھائیچارے دیاں استریاں اک-اک روپیہ تے ٹھوٹھی وار کے منڈے دی جھولی وچّ پاؤندیاں ہن۔ منڈے دا ماما اس نوں چکّ کے جاں سہارا دے کے چونکی توں اتار لیندا ہے۔ نائی نوں لاگ تے خرچہ دے کے وداع کر دندے ہن۔
؛ ؛
منڈے والے نائی دے ہتھ منگیتر کڑی واسطے سوٹ، جتی، گہنہ، لال پراندی، مہندی، مولی، کھنڈ، چول، چھوہارے تے نقدی آدی گھلدے ہن۔ کڑی اپنے گھر نھا دھو، جتی، کپڑے تے لال پراندی پہن کے چڑھدے ولّ منھ کر کے پیڑھے تے بیٹھ جاندی ہے۔ پنڈ دی نائن سہریاں دی بھیجی نقدی اس دی جھولی وچّ پا کے کھنڈ تے چھہارا اس دے منھ وچّ پا دندی ہے۔ اس طرحاں اس دی وی سگائی ہو جاندی ہے۔ لال پراندی اس دی سگائی دی نشانی ہندی ہے، اس نوں کڑی اونا چر نہیں لاہندی جنا چر کہ ایہہ ٹٹّ نہیں جاندی۔ سہریاں ولوں آئے چول اس نوں تے اس دیاں کواریاں سہیلیاں نوں کھوآئے جاندے ہن۔ تھوڑھے تھوڑھے شگناں دے چول بھائیچارے وچّ وی ونڈے جاندے ہن۔ منگنی نال ناطہ پکا ہو جاندا ہے۔ کڑمائی توں ویاہ تکّ ہور کوئی رسم نہیں ہندی۔
؛ ؛
منگنی توں پچھوں کسے شبھ مہینے دی تتھّ تے گھڑی ویاہ لئی نیئت کر لئی جاندی ہے۔ اس نوں 'صاحا کڈھانا' کہندے ہن۔
؛ ؛
اس توں پچھوں جد ویاہ وچّ تھوڑھے دن رہِ جان تاں کڑی والے 'ساہے چٹھی' جاں 'لگن' لکھاؤندے ہن۔ چٹھی نوں دبّ، چول، ہلدی، کھنمنی آدی وچّ ولھیٹ کے نائی، پنڈت، وچولے آدی دے ہتھ منڈے والیاں نوں بھیجیا جاندا ہے۔ ایہہ چٹھی پنچائت اتے منڈے نوں بٹھا کے سبھ دی حاضری وچّ کھولھی اتے پڑھی جاندی ہے۔ نائی جاں پروہت نوں لاگ دے کے واپس بھیج دتا جاندا ہے۔
؛ ؛
ساہے دی چٹھی توں پچھوں دوہاں گھراں وچّ ویاہ دیاں تیاریاں شروع ہو جاندیاں ہن۔ کڑی والے بھائیچارے وچّ مولی جاں روں کتن تے پیہن لئی دانے ونڈ دندے ہن۔ اج-کلّ اجیہے کم مشیناں تے کرا لئے جاندے ہن۔ پھیر وی کڑی دا ویاہ سارے بھائیچارے دا کم سمجھیا جاندا ہے، جس وچّ وتّ انوسار سبھ دے سبھ حصہ پاؤندے ہن۔ منڈے والے وی اپنے گھر وری آدی تیار کرن لگ جاندے ہن۔
؛ ؛
جس دن توں لگن بھیج دتا جاندا ہے، کڑی تے منڈے دا باہر نکلنا، کسے نال ہسنا بولنا تے کم کرنا منع ہو جاندا ہے۔ اس نوں 'ساہے لتّ بنھنا' جاں 'تھڑھے پاؤنا' کہندے ہن۔ اجیہا کسے وی پرکار دی درگھٹنا توں بچن لئی کیتا جاندا ہے۔
؛ ؛
اس توں پچھوں ستّ سہاگن استریاں اکٹھیاں کر کے اوہناں نوں گڑ آدی دتا جاندا ہے۔ ایہہ ستّ سہاگناں ویاہ دے ہر کم لئی اکٹھیاں ہندیاں ہن۔ اک سماں اوہ وی سی کہ ایہناں وچوں اک وی گھٹّ ہووے تاں کوئی رسم شروع نہیں سی ہندی۔
؛ ؛
ستّ جاں نوں دن پہلاں 'کڑاہی چڑھائی' جاندی ہے۔ ویانہدڑ دی ماں اس کڑاہی وچّ تیار کیتے گلگلے اپنے پیکیاں نوں لے کے جاندی ہے تے اوہناں نوں ویاہ دا دن دسّ آؤندی ہے۔ اوہ 'نانکی چھکّ' دی تیاری کرن لگ جاندے ہن۔ ویاہ توں پہلاں وڈی ریت کیول وٹنے جاں مائیے دی ہندی ہے۔ بنڑے جاں بنڑی دے سر اتے چار کڑیاں چارے کنیاں پھڑ کے پیلی چادر دا چندوآ تان کے کھڑھیاں ہو جاندیاں ہن۔ اک ٹھوٹھی وچّ تیل پانی تے ہلدی ملا کے وٹنا تیار کیتا ہندا ہے۔ ایہہ وٹنا گھاہ دی گٹی نال لا لا کے منڈے جاں کڑی دے وال دی لٹ نوں لایا جاندا ہے۔ اس توں پچھوں ایہہ ہتھاں، پیراں اتے چہرے تے دب-دب کے ملیا جاندا ہے۔ ایہہ ویاہ والے دن تکّ لگدا رہندا ہے۔
؛ ؛
ویاہ توں اک دن پہلاں سدے ہوئے انگ ساک پہنچنے شروع ہو جاندے ہن۔ سبھ توں ودھیرا میل نانکیاں دا ہندا ہے، جہڑے اپنی دوہتری جاں دوہتمان لئی گہنے، بسترے، پلنگھ، برتن تے کپڑے-لیڑیے لے کے آؤندے ہن۔ ایہہ وی عامَ ہے کہ مامے مامی نے اک دوجے دا لڑ پھڑیا ہندا ہے۔ باقی میل، چوہل کردا تے بمبیہا بلاؤندا پنڈ دی جوہ وچّ وڑدا ہے۔ ویانہدڑ دی ماں اپنے بھرا بھرجائی دے سواگت لئی اڈیک رہے ہندے ہن۔
؛ ؛
دوجے دن سورج چڑھن توں پہلاں منڈے نوں آخری وٹنا مل کے نہا دندے ہن۔ نہا کے اس نوں مامے دی لیاندی ہوئی پوشاک پہنائی جاندی ہے۔ اس توں پچھوں منڈے دے سر اتے موڑھ (مکٹ) جاں متھے تے سہرا بنھ دندے ہن۔ سربالھے نوں وی اسے طرحاں نہا کے سہرا بنھیا جاندا ہے۔
؛ ؛
اس توں پچھوں 'گھوڑی' دی ریت ہندی ہے۔ گھوڑی چڑھن توں پہلاں منڈے دی بھرجائی سرمہ پا کے 'سرمہ پوائی' لے لیندی ہے۔ اس توں پچھو اس دی بھین وانگ پھڑدی ہے تے لڑ جاں پلہ جھلدی نال تردی ہے۔ منڈے دی ماں تے ہور شریکنیاں سلامیاں پاؤندیاں ہن اتے پورے شگن منا کے اس نوں موٹر، رتھّ آدی وچّ بٹھا دندیاں ہن۔ گھوڑی اتوں اتارن توں پہلاں اوہ واگ پھڑن والی بھین نوں 'واگ پھڑائی' دے کے باقی بھیناں نوں خوشیاں وچّ روپیئے ونڈدا گھوڑی چڑھ جاندا ہے۔
؛ ؛
جد جنج کڑی والیاں دے پنڈ پہنچ جاندی ہے تاں اگے پنڈ دی پنچائت سواگت وچّ کھڑی ہندی ہے۔ پنڈ دے دروازے اتے جاں ڈیرے وچّ پہنچن تے 'ملنی' ہندی ہے۔ ملنی توں پچھوں جنج ڈیرے (جنواس) پہنچ جاندی ہے۔ منڈا رات دی روٹی ڈیرے وچّ ہی کھاندا ہے۔ جے جاننجیاں دی گوتن کوئی کڑی اس پنڈ وچّ ویاہی ہووے تاں اس نوں مٹھیائی تے روپئے سمیت پتلاں بھیج کے اس دا مان ستکار کیتا جاندا ہے۔
؛ ؛
ویاہ وچّ پھیریاں دی رسم بہت مہتوپورن ہے کیونکہ اس توں بنا ویاہ سمپورن نہیں سمجھیا جاندا۔ پر ایہناں رسماں وچّ تھاں تھاں تے رواج انوسار تبدیلی کیتی جاندی ہے۔ کڑی نوں کڑی دا ماما کھاریا توں چکّ کے اندر بٹھا دندا ہے۔ اتھے ہی کڑی دی ماں مامے نوں مصری جاں دودھ دے کے سنماندی ہے۔ سنگھ سبھا لہر نے انند کارج دی ریت دا پرچار کیتا۔ اتھے ہون دی تھاں گورو گرنتھ صاحب دا پرکاش کیتا جاندا ہے۔ پھر سہاگ-جوڑیگ گورو گرنتھ صاحب دے آلے-دوآلے لاواں دے پاٹھ تے کیرتن سمیں چار پھیرے لیندی ہے۔ چارے لاواں پڑھ کے گرنتھی جاں بھائی انند صاحب دا پاٹھ کرکے بھوگ پا دندا ہے۔ انند-کارج جاں لگن-پھیریاں نال اصلی کارج ختم ہو جاندا ہے۔
؛ ؛
پھر 'وری' ہندی ہے۔ جانجیں جہڑی وی 'وری' لے کے آئے ہون، تھالیاں، ٹوکریاں وچّ کھلار کے بند دی بند کڑی والیاں دے گھر لیاؤندے ہن۔ ایہہ بھائیچارے نوں دکھائی جاندی ہے۔
؛ ؛
اسے طرحاں جنج دے ترن توں پہلاں کڑی والے منڈے والیاں نوں تے اپنے بھائیچارے نوں دتا جان والا 'داج' تے 'کھٹّ' وکھاؤندے ہن۔ اس وچّ اوہ سبھ کجھ وکھایا جاندا ہے جہڑا کڑی والے منڈے والیاں نوں جاں اپنی دھی نوں دندے ہن۔ داج ویکھ کے برات تاں چلی جاندی ہے پر منڈا تے اسدا سربالھا بیٹھا رہندا ہے۔ بھائیچارے دیاں عورتاں اس نوں سلامیاں پاؤندیاں ہن۔ کڑیاں ٹچراں کردیاں ہن تے اس توں چھند آدی سندیاں ہن۔ سرباہلے نوں تاں بس ہتھاں اتے ہی چکّ لیندیاں ہن۔
؛ ؛
اس توں پچھوں جنج وداع کر دتی جاندی ہے۔ ماما کڑی نوں چکّ کے روندی، کرلاؤندی نوں ڈولی جاں رتھ وچّ بٹھا آؤندا ہے۔
؛ ؛
منڈے دے گھر پہنچن اتے منڈے دی ماں دیوا لے کے ننہ پتّ نوں لین جاندی ہے۔ دروازے اتے اوہ پانی نال 'وارنے' واردی ہے۔ اوہ ستّ واری پانی منہ نوں لاوندی ہے۔ بھاوَ اوہ پتّ دے دکھ اپنے سر لین دی قربانی کردی ہے۔ منڈا اس نوں روکدا ہے۔ ستوی واری تاں اس دیاں درانیاں جٹھانیاں اس نوں بالکل ہی اوہ پانی نہیں پین دندیاں۔ اس توں پچھوں وہوٹی نوں بھائیچارے دیاں عورتاں شگن پاؤندیاں ہن تے منہ ویکھدیاں ہن۔
؛ ؛
دوجے دن سویرے لاڑا تے وہوٹی پتراں، شہیداں جاں تلسی دے بوٹے دی پوجا واسطے جاندے ہن۔ کئی تھانواں اتے اس سمیں چھٹی کھیڈن دا وی رواج ہے۔ لاڑا تے وہوٹی اک دوجے دے ستّ ستّ چھٹیاں ماردے ہن۔ اسے شام اوہ 'کنگنا' کھیلدے ہن۔
؛ ؛
تیجے دن بہو نوں تورن توں پہلاں پنڈ نوں 'دکھاوا' دکھایا جاندا ہے۔ بہو دی چھوٹی ننان پیٹی کھولھدی ہے تے 'پیٹی کھلھائی' دا منبھاؤندا سوٹ کڈھ لیندی ہے۔ ویاہ دیاں ایہناں رسماں وچّ ہن کتے-کتے تبدیلی آ گئی ہے۔
؛ ؛
جنم اتے ویاہ دیاں مکھ رسماں توں پچھوں اکال چلانے جاں موت دیاں رسماں دا ذکر کرنا وی بندا ہے۔ ویکتی دے پران تیاگن توں پچھوں تریمتاں گھر وچّ وین پاؤن لگ جاندیاں ہن اتے مرد باہر پھوہڑی وچھا کے بیٹھ جاندے ہن۔ سارے اس دے چنگے عملاں دی صفت کردے ہن۔
؛ ؛
پھر مرتک نوں آخری اشنان کروایا جاندا ہے۔ جے استری سہاگن مری ہووے تاں کپڑیاں نال گہنے تے لال چندوری پہنا کے، ہتھاں پیراں نوں مہندی تے ہوٹھاں نوں دنداسا، اکھاں وچّ سرمہ، وینی اتے چوڑیاں تے متھے اتے بندی لا کے انتم یاترا لئی تیار کردے ہن۔
؛ ؛
مرتک نوں نہاؤندیاں، اودھر چکھا واسطے بالن ڈھو لیا جاندا ہے تے ایدھر ارتھی تیار کر لئی جاندی ہے۔ ارتھی واسطے بانس جاں بیری دی لکڑی ورتی جاندی ہے۔ کلاں دی تھاں ببھڑ آدی نال ہی ارتھی دیاں لکڑیاں نوں بنھیا جاندا ہے۔
؛ ؛
گھر توں سویاں نوں جاندے سمیں مرتک دے قریبی رشتے دار اس دی ارتھی نوں اپنے موڈھیاں اتے چکّ کے لجاندے ہن۔ گھروں ترن سمیں رسمی طور تے اس دی مرتک دیہی توں پیسے وار کے اس دا بھاڑا جاں کرایہ اتار دتا جاندا ہے۔
؛ ؛
ادھ مارگ توں پچھوں استریاں اتھے ہی بیٹھ جاندیاں ہن تے مرد ارتھی نال چلے جاندے ہن۔ شمشان بھومی وچّ پہنچ کے ارتھی لاہ لیندے ہن۔ چکھا واسطے لکڑی چن لیندے ہن۔ پھر مرتک دیہی نوں چکھا اتے لٹا دتا جاندا ہے۔
؛ ؛
اس توں پچھوں وڈا پتر اپنے ہتھ وچّ لامبو لے کے سجیو کھبے نوں اک گیڑا ارتھی دے دوآلے کڈھدا ہے۔ مرتک دے پیراں کول پہنچ کے اوہ چکھا نوں لامبو لا دندا ہے۔ اگّ لگّ جان تے ارتھی نال آئے سارے آدمی دور جا کے کھلو جاندے ہن۔ جد چکھا جل کے مردے دی کھوپری وکھائی دین لگ جاوے تاں کوئی آدمی ارتھی دا اک ڈنڈا کڈھ کے مردے دی کھوپری ٹکوردا ہے اتے ہتھلا ڈنڈا چکھا دے اپروں لاش دے پیراں توں پار سٹّ دندا ہے۔ اس نوں "کپال کریا" کہندے ہن۔
؛ ؛
'کپال کریا' توں پچھوں ارتھی نال آئے سارے بندے چکھا دے باہر پئے بالن دے تیلیاں نوں چکھا اتے سٹدے ہن اتے پھر بناں پچھانہ تکن توں واپس تر پیندے ہن۔ سارے آدمی ایہناں چنھاں راہیں مردے نال اپنے سنبندھ توڑدے ہن۔ کئی واری ڈکا توڑدے ہن تے کئی واری کنڈا۔ کئی نمّ دی پتی چبا کے مرن والے نوں اپنے واسطے نموں کوڑا کر دندے ہن، جاں اکّ دا دودھ چو کے اکوں کوڑا۔
؛ ؛
راستے وچ سارے سجن کسے کھوہ، ٹوبھے جاں چھپر اتے ہو سکے تاں اشنان نہیں تاں ہتھ منہ دھوندے ہن۔ موت توں تیجے دن مردے دے پھلّ چگن جاندے ہن۔ پھلاں نوں ہردوار جاں کیرتپور صاحب جل پرواہ کیتا جاندا ہے۔
؛ ؛
اس توں پچھوں کجھ دن دور-نیڑے دیاں مکاناں آؤندیاں ہن۔ ہنگامے دے سمیں اک رسم 'دستاربندی' دی کیتی جاندی ہے۔ بھائیچارے دی حاضری وچّ وڈا پتر اپنے سہریاں دی دتی پگّ بنھدا ہے۔ اس طرحاں اوہ اپنے پتا دا وارث بن جاندا ہے۔
؛ ؛
جتھوں تکّ مسلم بھائیچارے دا سنبندھ ہے اوہناں دیاں رسماں وچّ دو وڈے فرق ہن۔ اوہ امرت-پانرت/جنیؤ دی تھاں سنت دی رسم کردے ہن تے موت اپرنت مرتک دیہہ نوں اگنی بھینٹ کرن دی تھاں دفناؤندے ہن۔
؛ ؛
اس طرحاں جیون-ناٹک دے آرنبھ توں انت تکّ وبھنّ رسم-رواج کیتے جاندے ہن۔ ایہناں دی پورتی وچّ دائی، نائی تے بھائی کرم وار جنم، ویاہ تے موت دیاں رسماں وچّ مہتوپورن بھاگ لیندے ہن۔ سمیں دے بدلاؤ نال اپر دسے رسم-روازاں وچّ وی کتے-کتے تبدیلی آئی ہے۔
پچھلے پنے تے جان لئی اتھے دباؤ
