پنجاب دا رہن-سہن
(2B) بدلاں دوارا پربھاوت رہن-سہن
؛ ؛ سنسار دا اوہ حصہ جتھے سال دا بہتا سماں بدل چھائے رہن، برسات ہندی رہے، برف پیندی ہووے اتے برفانی ہواواں دے نال دھند، کوہرا چھایا رہے، سلھ، سلھابا اتے ہنھیرا رہے، بدلاں دوارا پربھاوت رہن-سہن، کھان-پین، پہراوا، کم-دھندے، گھراں، شہراں دی بنتر سورج دوارا پربھاوت رہن-سہن توں بڑی وکھری ہندی ہے۔ پنجاب دے رہن-سہن دے پرکھیپ وچّ اک پاسے "ربا ربا مینہہ ورسہ، ساڈی کوٹھی دانے پا" دیاں ارداساں ہن، دوجے پاسے اسیں بدلاں دوارا پربھاوت موسم توں چھیتی ہی اکّ وی جاندے ہاں۔ اس لئی مثال وجوں ایہہ اکھوت کہی جا سکدی ہے کہ "لوکیں باراں سالاں دا سوکا تاں برداشت کر لیندے ہن پر باراں گھڑیاں دا مینہہ برداشت نہیں کر سکدے۔" پنجاب وچّ مکھ طور تے اجیہا موسم ساؤن بھادروں دیاں مانسون بارشاں دے دناں وچّ آؤندا ہے۔ 
بدلاں جویں قدرت دا، بنسپتی دا، اشنان کرا کے شنگار کیتا ہووے، باغاں وچّ کوئلاں بولدیاں ہن اتے فصلاں دنوں دن پلر کے ودھدیاں ہن۔ مٹیاراں پینگھاں نال پپل دیاں ٹیسیاں نوں چھونہدیاں ہن۔ تیاں وچّ گدھا اتے لوک-گیت مچل اٹھدے ہن۔ ساویاں دے دناں وچّ کھیراں، پوڑے اتے مالھپوڑے طلے جاندے ہن۔ پر سلھ، سلھابا، ہمس، لگاتار بارشاں کرکے کپڑیاں نوں الھی لگّ جاندی ہے۔ دالاں، کنک، چھولیاں نوں سسری-ڈھورا لگّ جاندے ہن۔ گڑ، شکر موسم وچلی سلھ نال گڑچّ ہو جاندے ہن۔ ساؤن دی مستی توں چھیتی ہی لوک اکّ جاندے ہن۔ سکا بالن مکّ جاندا ہے، سلھے بالن نال روٹی پکاؤنی سوانیاں لئی چنوتی بن جاندی ہے۔ ایہہ موسم اتے بدلاں دا پربھاو پنجاب وچّ دو-ڈھائی مہینے رہندا ہے۔ سال دا پنجواں چھیواں حصہ ہون دے باو جود اس موسم دی ساڈے گیتاں، بولیاں، کھان-پین، پہراوے وچّ ڈونگھی چھاپ ہے۔
؛ ؛ قادر دی قدرت دا پنجاب دے رہن-سہن تے اثر اتہاسک پرکھیپ دی روشنی وچّ ہور سپشٹ ہو جاندا ہے، جدوں اسیں ایہہ سمجھدے ہاں کہ جتھے اج-کلّ پنجاب دے میدان ہن، کدی اتھے ٹیتھیز ناں دا ساگر لہراؤندا سی۔ ٹیتھیز ساگر دے اک پاسے انگارالینڈ اتے دوجے پاسے گونڈوانالینڈ دے بھوں-ٹکڑے سن۔ دھرتی دیاں اتھل-پتھل دیاں طاقتاں کرکے ایہہ ٹکڑے سرکنے شروع ہوئے جس دے فلسروپ نہ صرف ہمالیا پربت ہوند وچّ آئے، گنگا-جمنا دے وشال میداناں دے نال نال پنجاب دا وشال میدان وی ساگر وچوں ابھر کے ہوند وچّ آیا۔ گنگا جمنا دے میداناں دی قدرتی ڈھلان پورب اتے دکھن-پورب ولّ سی جدکہ پنجاب دے میدان وچّ سندھ ندی اپنیاں سہائک ندیاں نال دکھن-پچھم ولّ نوں وہن لگی۔ انج ہمالیا پربت توں شروع ہو کے ایہہ دریا جد دکھن پچھم نوں وہن لگے تاں اتہاس کال توں ہی ایہہ میدان اک وکھری اکائی وجوں ستھاپت ہویا۔ سندھ اتے اس دیاں سہائک ندیاں نے پہاڑاں توں لکھاں من مہین اپجاؤ مٹی اس میدان وچّ ہڑھاں راہیں پھیلانی شروع کیتی جس کرکے پہلاں اس علاقے نوں سپت سندھو اتے بعد وچّ ستلج، بیاس، راوی، جہلم اتے جھناں دے وہن دا علاقہ، پنج دریاواں دی دھرتی پنچند، اتھوا پنجاب کیہا جان لگا۔
؛ ؛ سمندر وچوں ابھرن کرکے اتے پہاڑاں توں آئی مہین اپجاؤ مٹی، جو ہڑھاں نال سالو-سالو آؤندی رہی، صدقہ پنجاب دا میدان دنیاں بھر دے اپجاؤ خطیاں وچوں اک بن کے ابھریا۔ اس دھرتی اتے جنگلاں، منڈاں، بیڑاں، بیلیاں دی بھرمار ہو گئی۔ 
سمندر توں جیٹھ-ہاڑھ دے مہینیاں وچّ اس دھرتی تے سورج دی تپش نال گھٹّ ہوا دے دباء دا کھیتر پیدا ہو جاندا۔ ہوا دے اس گھٹّ ہوا دے دباء دے کھیتر ولّ قدرت اپنا سمتول برابر کرن لئی وار چپھیرے توں ہوا نوں کھچدی۔ اوہ ہوا جو عرب ساگر اتے بنگال دی کھاڑی ولوں اس پردیس ولّ آؤندی ساگر دے تل توں گزرن کارن پانی نال بھرے بدلاں دی شکل وچّ پنجاب دے میدان دا رخ کرکے جد ہمالہ پربت دی اچائی نال ٹکراؤندی تاں اس علاقے وچّ ورکھا دا کرن بندی۔ اس برکھا نوں مونسون بارش کیہا جاندا۔ مونسون دی ایہہ بارش پنجاب دے اوہناں وشال علاقیاں وچّ جتھے نیڑے-تیڑے دریا نہیں سن، کھوہاں اتے نہراں دی سہولت نہیں سی، اجیہے علاقیاں وچّ برانی فصلاں نوں لوڑیندے پانی دی ضرورت پوری کرکے بھرپور فصلاں اگاؤندی۔ بریک اپجاؤ مٹی، دریاواں دا پانی اتے جتھے پانی نہیں سی اتھے مونسون بارش کرکے پنجاب دا ایہہ علاقہ کھیتی-پردھان بن کے ودھن-پھلن لگا۔
؛ ؛ اس علاقے وچّ پسوآں دی مدد نال کھیتی ہون لگی، لہرا کے فصلاں پلمدیاں، جس کرکے اتھے فصلاں دی لوڑ توں زیادہ اپج نوں ویوپار وجوں ورتیا جان لگا۔ بھاوَ اتھے دی اپج دے کے وٹے وچّ دوجے پردیساں توں ہور لوڑیندیاں وستاں دا ویوپار شروع ہویا۔ ویوپار نال خوش حالی ودھی اتے اس علاقے وچّ سندھ گھاٹی دی سبھیتا دے اچتم سکھر، ہڑپا ورگے شہراں دا وکاس ہویا۔ سندھ گھاٹی دی سبھیتا وچّ جو صلاں ملیاں ہن اوہناں دے سنکیتاں انوسار اتھے، رکھ-پوجا، پسو پنچھیاں دی پوجا، ناری-پوجا، خاص کرکے ناری دے ماں روپ دی پوجا دے نال دیوَ-پرشاں دی پوجا وی شامل سی۔ خیال کیتا جاندا ہے کہ جس دیوَ پرش دی پوجا کیتی جاندی سی اوہ شو جی دا آدی روپ سی جس نوں دراوڑ پوجدے سن۔ اتہاس دے ماہر اس گلّ اتے اجے تکّ اک مت نہیں ہوئے کہ سندھ گھاٹی دی سبھیتا کویں اچانک تباہ ہو گئی اتے اتھے آریئن مول دے لوکاں دا کویں دبدبا ودھ گیا۔
؛ ؛ 
سمندر توں ہزاراں میل دور دریاواں دے وہن دا ایہہ علاقہ ہریا-بھریا، شانت اتے رمنیک تھاں، دھرم، بھگتی فلسفے اتے چنتن لئی آدرش چوگردا سی۔ اس شانت اتے رمنیک چوگردے وچّ رشیاں-منیاں تپ کیتے، ہون اتے یگّ کیتے جسدے فلسروپ اتھے آریئن مول سبھیتا نال جڑیاں بلی، ہون، یگّ، آہوتی آدی دھارمک رہُ-ریتاں دا وکاس ہویا۔ ایہہ پرمپرا بڑی بلوان ہے جس ادھین وشواس کیتا جاندا ہے کہ پنچ-ندچ دی اس شانت اتے رمنیک دھرتی اتے وید، شاستر اتے پران رچے گئے۔ بھارت دے دو پرمکھ دھارمک گرنتھاں رمائن اتے مہامبھارت دے کئی پاتر پنجاب دے علاقے وچّ وچردے کیاسے جاندے ہن۔
؛ ؛ ویداں، شاستراں، پراناں اتے سمرتیاں دی لڑی نے پنجاب دے رہن-سہن نوں دھارمک رنگت دتی۔ خاص کرکے منو-سمرتی دے ادھار اتے سماج دی چار ورگاں وچّ ونڈ اتے کوٹلیا دے ارتھ شاستر نے دھارمک آدھار دے کے ہر فرقے، ہر جات نوں وشیش کم دھندے لئی نشچت کر دتا۔ سماج، جاتپات تے کم-دھندیاں دے بڑے جٹل ورگی کرن وچّ ونڈیا گیا۔ دھارمک وہار وچّ کرمکانڈ دا فلسفہ ارتھات "کم کرو اتے پھل دی اچھا نہ کرو" ستھاپت ہو گیا۔ کس جات نے کس جات نال روٹی-بیٹی دا ناطہ رکھنا ہے کس جات توں لئی کہڑی کھان-پین دی وستو بھٹی جائیگی کہڑی نہیں، آدی بہت سارے دھارمک نیم سماج نوں دشا نردیس دین لگے۔ پہلاں پہل ایہہ دھارمک نیم سہج اتے اسارو قدراں-قیمتاں ستھاپت کردے سن، پر سمیں دے بیتن نال کم دھندیاں، جاتاں-پاتاں دی ونڈ، سماج دی ونڈ بن کے جبر-ظلم دا آدھار بن گئی۔
؛ ؛ آریئن مول دے لوکاں پنجاب دے علاقے نوں وہاؤن-سنوارن لئی دھارمک وشواساں عقیدیاں نوں آدھار بنایا۔ قدرت دے اوہ سارے تتّ بھاوَ سورج، بارش، اگّ، مٹی، پون، سپّ، رکھ، جو کھیتی دے اتپادن وچّ یوگدان پاؤندے سن اوہناں دی پوجا ہون لگی۔ منکھ اتے قدرت دے تالمیل وچّ پسو اک اجیہی اکائی سن، اورجا دا سروت سن جنہاں نے پنجابیاں دے ڈولیاں دی طاقت نال مل کے، میداناں دیاں ہکاں پھول وکھ-وکھ طرحاں دیاں فصلاں اگاؤن دی سمرتھا وچّ اگھا یوگدان پایا۔ پسو کھیتی باڑی وچّ اورجا دا مکھ سروت ہون دے نال نال آواجائی دا مکھ وسیلہ بن گئے، اس پرسنگ وچّ بلد اتے گاں، گاں دا دودھ، گاں دا گوہا، گاں دا پیشاب،
گاں نوں ماتا سامان ستکار ملن لگا۔ گاں دی پوجا ہون لگی۔ پسو بچیاں وانگ پالے جان لگے اتے دھارمک پوجا دا چنہ ہون دے نال نال گھر دے جیاں ورگا درجہ رکھن لگے۔ پسو آرتھک وسیلہ بن گئے اتے پنجابیاں نے سردیاں وچّ پسوآں نوں اپنے سون والے کمرے وچّ بنھنا شروع کر لیا۔
؛ ؛ پسوآں دی پنجابی رہن-سہن وچّ امٹّ چھاپ کئی پکھاں توں سپشٹ ہندی ہے۔ جویں جنج دا گھوڑیاں، اوٹھاں، ہاتھیاں، گڑبیلاں تے جانا، لوک-گیتاں وچّ ویاہ ویلے گھوڑیاں گاؤن دی صنف، لوک-قصیاں وچّ رانجھے دا ہیر دیاں مجھاں چارنا، مرزے دی بکی، پنوں نوں اوٹھاں والیاں دا چکّ کے لے جانا۔ گورو گوبند سنگھ جی دا نیلا گھوڑا، ہتھ اتے باز۔ پنجاب دیاں وکھو-وکھریاں لڑائیاں وچّ پسوآں دا یوگدان، نہنگ سنگھاں دی گھوڑیاں دی فوج، ساڈے کندھ-چتراں وچّ گھوڑے، اوٹھاں ہاتھیاں دا چترن، مٹیاراں ولوں سیائی-کڈھائی دے وکھو-وکھرے ٹانکیاں وچّ اوٹھاں، گھوڑیاں، ہاتھیاں، شیراں، بگھیاڑاں، ہرناں، بلداں آدی دے رنگ برنگے آکار اگھاڑنے بڑے سپشٹ سنکیت ہن کہ پسوآں دا ساڈے رہن-سہن وچّ کنا اہم مہتو رہا ہے۔
؛ ؛ سبھیاچار دے ماہر ایہہ مندے ہن کہ ہر پرمکھ فصل اک نویکلا رہن-سہن سرجدی ہے۔ جس علاقے وچّ باجرہ زیادہ ہندا ہے اتھے 'کٹّ کٹّ باجرہ میں کوٹھے اتے پاؤنی آں' جتھے امب زیادہ ہون اتھے 'انبیاں نوں ترسینگی چھڈّ کے دیس دوابا'، جتھے کپاہ زیادہ ہندی ہے اتھے 'چٹیاں کپاہ دیاں پھٹیاں ہائے نی پتّ ہرے بھرے، آکھ نی ننانے ویر نوں کدی تاں بھیڑا ہسیا کرے'۔ کپاہ نال جڑے کم دھندے رہن-سہن نوں کھڈیاں، نواراں، کھیساں، دریاں دی انائی، سوت کتن لئی رانگلا چرکھا، تکلے، ترنجناں دی شکل وچّ پربھاوت کردے ہن۔ جتھے کنک زیادہ ہووے اتھے 'کنکاں تے کڑیاں دا ودھدے کہڑا پتہ لگدا اے' ورگے اکھان، گھنگنیاں، دلیہ، پوڑے، توڑی، پھلھے، کپّ آدی دا رہن-سہن ہے۔ جتھے باسمتی مہکے اتھے 'جھونا انج چھڑیدا ہو'، کھیراں، جردے-پلاؤ، چولاں دی دیگ سکھنا، کدو کرنا، پنیری پٹنی آدی رہن-سہن دے انگ بندے ہن۔ انج ہر پرمکھ فصل آپو-اپنے علاقے وچّ رہن-سہن دی ولکھنتا رکھدی سی۔ آزادی توں بعد ٹیوبولاں اتے نہراں دے جال نے رہن-سہن نوں سارے پنجاب دے وچّ رلگڈّ کر دتا ہے کیونکہ کجھ علاقے نوں چھڈّ کے ہن پنجاب دے ہر حصے وچّ کنک، جھونا اتے کماد ہون لگّ پیا ہے بھانویں کتے-کتے منگپھلی اتے کپاہ، مکئیّ باجرے دی علاقائی ولکھنتا اجے وی ہے۔
؛ ؛ پنجاب دی بھوگولک ستھتی، ارتھات دیس دے اتر-پچھم وچّ ہون کرکے، مدھ ایشیا توں ہندے لگاتار حملیاں دی ہنھیرگردی اتے برچھاگردی کارن اتھے سدا ہی استھرتا دا احساس رہا۔ ایہہ احساس 'کھادھا پیتا لاہے دا باقی اہمدشاہے دا' ورگے بولاں وچّ پرگٹ ہویا۔ ایہناں حملیاں کرکے تنّ طرحاں دے پرتکرم رہن-سہن دا حصہ بن گئے۔ کجھ لوک پنجاب دے ایہناں حملیاں وچّ ہندی نت دی کتلوگارت توں پچھا چھڈا جاں پہاڑاں ولّ جا وسے جاں دیس دے دوسرے حصیاں وچّ۔ کجھ لوکاں وچّ کدی وی کسے حملے دا کوئی پرتکرم نہ ہویا، جو عزت پتّ لٹی گئی، لٹی گئی، جو بچ گیا اسے تے صبر کر لیا۔ تیجے اوہ انکھی لوک سن جہناں ایہناں حملیاں ساہمنے ہمیشاں سینہ تان کے جینا سکھیا۔ جدوں حملے دا زور ہندا وس لگدے مقابلہ کردے، چھاپامار-لڑائیمار دیاں تکنیکاں وجوں جنگلاں وچّ ادھر-ادھر ہو جاندے۔ حملے دا زور گھٹدے ہی باز وانگ جھپٹا ماردے، گھوڑیاں دیاں کاٹھیاں نوں گھر بناؤندے اتے حملہ آور جو دولت، لاج-پتّ، دھیاں-بھیناں لٹّ کے لجا رہا ہندا اوہ چھاپامار حملے وچّ واپس جتن دی کوشش کردے۔
؛ ؛ ایہناں حملیاں کارن "لاہور دے جمیاں نوں نت مہماں" ورگے بول رہن-سہن دا حصہ بنے۔ صدیاں تکّ ایہناں حملیاں کارن استھرتا دا راج رہا جس دے سٹے وجوں وکھ-وکھ کومل قلعواں، بھون نرمان کلا، شہری یوجنابندی، راگ ودیا، ادیوگ، شہراں دا وکاس آدی بہمکھی اتے سربنگی وکاس رنجیت سنگھ کال توں بناں نام-ماتر ہی ہویا۔ مغل کال دوران ابھرے صوفی متّ اتے بھگتی لہر دی روشنی وچّ پنجاب وچّ سکھ دھرم پنگرنا شروع ہویا۔ سری گورو گرنتھ صاحب دی سنپادنا دا راگاں مطابق ہون کرکے سکھ دھارمک سنگیت دا وکاس ہویا جسنوں بعد وچّ رنجیت سنگھ اتے اسدے سمکالین پٹیالہ آدی ریاستاں ولوں سرپرستی ملی۔ صدیاں توں ودیشی حملیاں دے جھکھڑ نوں جھلدے پنجابیاں دے سبھاء وچّ کھاڑکوپنا اتے کسے وی راجے مہاراجے دی این نہ مننا سہجے ہی وکست ہو گیا۔ سکھ دھرم دا وکاس حملیاں توں لتاڑی منودشا نوں اچا چکن بھاوَ 'چڑیاں توں باج تڑاؤن' دے روپ وچّ ہویا جسدا سکھر رنجیت سنگھ ویلے ہری سنگھ نلوے دی کمان ہیٹھ قابل قندھار دے اوہناں علاقیاں اتے حملہ سی جتھوں ہمیشاں پنجاب اتے حملے ہندے رہے سن۔ رنجیت سنگھ نے اوہ علاقے جت کے حملیاں دے اتہاسک دریا دا منھ ہی موڑ دتا۔ اس اتہاسک موڑ نے پنجاب دے رہن-سہن وچّ سویمان اتے انکھ نال جیون دے گناں نوں وکست کیتا۔ ایہہ سویمان اتے انکھ نال جین دا ہی نتیجہ سی کہ انگریز پنجاب اتے بنگال نالوں پورے سو سال بعد قابض ہو سکے۔
؛ ؛ ویدانتک دھارمک فلسفے نے ایہہ وی نردھارت کیتا کہ کویں نویں پنڈ، قصبے جاں شہر نوں وساؤنا ہے۔ ایہناں پنڈاں، شہراں نوں وساؤن لئی تھاں دی چون کویں کرنی ہے؟ منکھی آبادیاں دا روپ آکار کیہو جیہا ہوئےگا، کس پاسے اچّ ورگ دے لوکاں دے گھر اتے کس پاسے سورن ہندواں دے گھر ہونگے۔ پنجاب دے پنڈاں اتے شہراں دے ناواں جویں رام تیرتھ، لاہور، قصور، گڑھ شنکر، دیویگڑھ، نینا دیوی، جالندھر، امرتسر، ترن تارن، انندپور توں پنجاب دے پنڈاں اتے شہراں دی اساری ویونت اتے وکاس وچّ دھرم دا یوگدان آپ-مہارے سپشٹ ہو جاندا ہے۔ رہن-سہن وچّ ایہہ یوگدان انا ڈونگھا اتے اتہاسک ہے کہ اسنوں سپشٹ روپ وچّ سمجھن لئی کئی وکھرے لیکھاں دی لوڑ ہے۔
؛ ؛ پنجاب دے موسم وچّ اتی دی گرمی اتے اتی دی سردی نے پنجابیاں نوں اپنے گھراں، محلیاں، پنڈاں اتے شہراں نوں اس اتی دے موسم توں بچنا سکھایا۔ پنجاب وچّ لمیاں اتی دیاں گرمیاں، ہمس والیاں برساتاں، چھوٹیاں پر اتی دیاں سردیاں وچّ گھراں دیاں چوڑیاں اچیاں کندھاں، پرط-در-پرط موٹیاں چھتاں، کتے-کتے چھتاں وچّ گھگھّ، کندھاں وچّ گھٹّ بوہے-باریاں پر اچے روشن دان، اچیاں کندھاں وچّ گھرے برانڈے، گلی ولّ چھتی ہوئی ڈیوڈھی، وچکاروں دروازہ، پنڈاں اتے شہراں دے مکھ روپ آکار سن۔ گرمی توں بچن لئی باہروں پکیاں، اندروں کچیاں کندھاں، گلی وچوں ہوا کھچن لئی جھروکھینما باریاں، زمین دروز تہہ خانے، ممٹیاں، چوبارے، بھیڑیاں تنگ ول-ولیویں کھاندیاں گلیاں جتھے اک پاسے لو دا پرکوپ گھٹاؤندیاں اتھے دوجے پاسے اچیاں کندھاں کرکے نال دے گھراں اتے کمریاں اتے بہتا ویلا پرچھاواں رہن کرکے گھر، کمرے اتے گلیاں ٹھنڈے رہندے۔ گھراں دی ویونت وچّ ہوا نروگھن گھٹّ ہی رمکدی، سورج دیاں کرناں دے پرکوپ توں کئی کمرے بچا کے رکھے جاندے۔ اس کرکے کئی گھر اتے کمرے ہنھیرے اتے سلھابے ہندے۔ ایہناں گھراں دیاں کوٹھڑیاں وچّ چوہے، کرلیاں، ٹھنوہے پھردے۔ پر ایہناں خامیاں دے باو جود ہر گھر اک منی قلعہ ہندا۔ چار-چپھیرے کمرے جاں گھر اتے وچکار وہڑھا۔ انجے ہر محلہ قلعے نما سرکھیا دے نیماں ادھین بنایا جاندا اتے پھر سمچا پنڈ جاں قصبہ قلعے ورگا ہندا۔
؛ ؛ پنجاب وچّ گورو نانک بانی دے تنّ اچے آدرش، نام جپو، کرت کرو اتے ونڈ کے چھکو، پنجابی رہن-سہن وچّ ڈونگھیاں جڑھاں پھڑ گئے۔ پنجابی کرت کرکے خوش حال اچا جیون معیار جیؤن لئی دنیاں دے کسے وی حصے وچّ پجن لگے۔ پنجابیاں نے ہر کم، ہر دھندے وچّ اپنی محنت نال نامنا کھٹیا۔ جتھے وی چار پنجابی اکٹھے ہندے اوہ پہلاں گرودوارہ ستھاپت کر لیندے۔ انج گورو بابا نانک دی بانی آسٹریلیا توں لے کے ناروے تکّ اتے جاپان توں لے کے کینیڈا تکّ ہر تھاں گونجن لگی۔
؛ ؛ "سچہُ ارے سبھ کو اپرِ سچُ آچارُ" بھاوَ نرا سچ سنن، سچ ویکھن اتے سچ بولن تے ہی گربانی نے زور نہیں دتا، سچے آچار نوں، سچی جیون-جاچن نوں اتے سچ دے رنگ وچّ رنگ جان دی پرورتی نوں وڈیائیا ہے۔ سچیارا جیون جین والے نوں گرمکھ پیارا کہہ کے ستکاریا گیا۔ ایہو جہے لوکاں دی سنگت نوں سچکھنڈ سامان وڈیائیا گیا۔ سچ جیؤن لئی پنجابی رہن-سہن وچّ فیلسوفیا، وکھاویبازی لئی کوئی تھاں نہیں۔ جو سجن پیارا ہے اوہدے نال رکھی-سکھی ونڈ کے چھک لئی، اوہدے لئی جان حاضر ہے۔ جو دوکھی ہے، سچیارے جیون نے سکھایا، اوہدی وی پٹھّ'تے وار نہیں کرنا، اوہنوں للکار کے اوہدے توں بدلہ لینا ہے۔
؛ ؛ دھرم نے پنجابی جیون نوں اک ہور سنکلپ سچّ دا دتا۔ جاتاں-پاتاں دی ونڈ نے سچّ ادھین اک پاسے اچھوت اتے بھٹّ دے سنکلپ پرچارت کیتے، اتھے دوجے پاسے سچّ دا آدرش وی ویاپک روپ وچّ لوکاں دے دلاں اندر گھر کردا ہے۔ سچ دا پرگٹائ امرت ویلے اٹھ کے ندیاں، سرووراں، کھوہاں، باؤلیاں اتے اشنان کرن وچّ ہویا۔ سوا من توں زیادہ پانی سچا سمجھیا جاندا۔ پانی دے گھڑے، چونکے، چلھے، لنگر وچّ پاؤن والی ہر وستو نوں ہتھ دھو کے، سچے ہتھ لاؤنے۔ سچا کرن لئی چونکے چلھے نوں نت پرولا مارنا، دودھ والی کاڑھنی، لسی والی چاٹی نوں کوچ کوچ کے صاف کرنا، دھپّ لوا کے اندروں آؤندی دودھ-لسی دی ہواڑ توں بچاؤنا۔ قبراں، مڑھیاں، شمشان گھاٹ، ہڈو-روڑی نوں پنڈوں ایہو جہے پاسے ویونتنا کہ ادھر دی پلیت ہوا، وسّ لگدے، پنڈ ولّ نہ آوے۔ کسے نڑوئے تے گئے سارے اکٹھ نے نھاؤنا جاں گھٹو-گھٹو لتاں، پیر، ہتھ-منہ دھو کے اپنے تن من نوں سچا صاف کرنا۔ چونکے لئی ہور کھڑاواں اتے جنگل-پانی لئی ہور۔ چونکڑی مار دھرتی اتے بیٹھنا تے بیٹھ کے بھوجن والے تھال دے چار چپھیرے پانی دا چھڑکا کرکے تھاں سچا کرنا، پتلاں تے پنگتاں وچّ بیٹھ کے انگلاں نال کھانا، کھانے توں بعد چولی کرکے ہتھ سچے کرنے، سفر ویلے ہتھ دھو کے بکّ نال پانی پینا۔ بھانڈے سک مانجنے اتے اوہ وی سواہ نال؛ میلے، مسیا، سنگراند، گرپرب، وساکھی، دیوالی ویاہ والے دن نویں نکور سچے کپڑے پاؤنے۔
؛ ؛ ودیا دی انہوند کرکے پینڈو سوانیاں اتے مٹیاراں دا نت-پرتِ جیون گھر-باہر نوں سہجمئی شنگار کرن وچّ بیتدا۔ گھراں نوں پوچے کلی نال سجاؤنا، چلھے-چونکیے دیاں کندھاں اتے سہجمئی اکار اگھاڑنے، پڑچھتیاں، دواکھیاں، بھڑولیاں اتے ریکھا-چتر بناؤنے، کسے دھی، بھوا، ماسی دے داج لئی پلنگھپوش-میجپوشاں دی کڈھائی وچّ پیلاں پاؤندے مور وکھاؤنے، کھڑدا گلاب وکھاؤنا، چوہل-موہل کردے طوطے کبوتر وکھاؤنے، سوت کتّ کتّ، سوت نوں سپنیاں ورگے رنگاں وچّ رنگ کے رانگلے پلنگھ اننے۔ ایہناں سہجمئی آکاراں وچّ دھارمک چنہ، بمب تے پرتیک ہندے اتے سبھیاچارک ارتھ۔ ایہہ ساری سہجمئی پرکریا بلھاں نال لوک-گیت گنگنا کے ہندی، اکھاں وچّ سپنے لکا کے ہندی۔
؛ ؛ ایہہ پنجابی رہن-سہن، سہج سبھا، سچ-مچّ، سہج دی ترجمانی بن جاندا۔ اوہ زندگی جو رات نوں تاریاں دی گردش نال چلدی، سرگھی دی لالی نال سومن ہندی، انگریز دے آیاں، جہڑی اس نال کلھ لیاندی، اس نال کلیگ وچّ بدلدی چلی گئی-ایہہ کنی بدلی، کنی چنگے لئی، کنی مندے کارجاں لئی، ایہہ اس لیکھ توں وڈے لئی لیکھاں دا وشا ہے۔
؛ ؛ پنجاب دے رہن-سہن نوں پربھاوت کردے تتاں دی روشنی وچّ اسیں گھوکھیا ہے کہ اتھوں دی بھوگولک ستھتی کرکے کویں ایہہ پردیس سمندر وچوں اگمیا، کویں دریاواں اس دھرتی نوں زرخیز بنایا، کویں ایہہ علاقہ کھیتی پردھان علاقہ بن کے خوش حال ہویا، کویں اتھے سندھ گھاٹی دی سبھیتا دا وکاس ہویا، آدی آدی۔
؛ ؛ کجھ وی ستھر نہیں۔ رہن-سہن نرنتر گتی شیل ہے ایہہ نرنتر بدل رہا ہے۔ کنا چنگے لئی کنا مندے لئی ایہدا فیصلہ بھوکھ دی بکل وچّ ہے۔ اسے بھوکھ نوں نویں پیڑھی نے سوارنا، شنگارنا ہے اتے نویں پیڑھی ہی ساڈے رہن-سہن نوں نویاں لیہاں، نویں ارتھ، نویں سنکلپ دینے ہن۔
پچھلے پنے تے جان لئی اتھے دباؤ
